Павле Поповиќ

Павле Поповиќ

Роден(а)	16 април 1868(1868-04-16) Белград, Кнежевство Србија
Починал(а)	4 јуни 1939(1939-06-04) (возр. 71) Белград, Кралство Југославија
Националност	србин
Занимање	литературен критичар, литературен историчар

Роден бил во Белград на 16 април (4 април според јулијанскиот календар) во 1868 година. Професорот Павле Поповиќ предавал на Филозофскиот факултет во Белград повеќе од триесет години (1904–1938).^[2] Во српската научна и културна средина, тој бил еден од највлијателните професори во белградскиот филолошки круг. Бил уредник на Српскиот литературен гласник (1905–1906), основач на Друштвото за српски јазик и литература (1910), основач на списанието „Прилози за литература, јазик, историја и фолклот“ (1921), претседател на Српската литературна задруга (1928–1937) и ректор на Универзитетот во Белград (1924–1928).

За време на Првата светска војна, Павле Поповиќ бил и политички ангажиран. Во Лондон, го уредувал билтенот „Извадоци од печатот“ (1916–1917) и бил член на Југословенскиот комитет. Во Англија, тој ја напишал и книгата Југословенска литература, чие прво издание се појавило во Кембриџ во 1918 година.^[2] Како еден од творците на новата држава, со оваа книга тој очигледно сакал да покаже, меѓу другото, дека нејзиниот трикратно именуван народ (Срби, Хрвати, Словенци) исто така имал заедничка литература. Ставот што го изразил, сепак, не бил негов личен. Тоа бил став на силите што ја создавале новата држава, а пред сè став на Југословенскиот одбор.

Пред тој чин, Павле Поповиќ веќе бил признаен творец. Неговиот избор за професор по српска литература на Големата школа (1904) и на Белградскиот универзитетот (од 1905 година) е значаен датум во историјата на српската литература. Следната година (1905) на Поповиќ му се придружил уште еден професор, Јован Скерлиќ, на истата катедра и по истиот предмет. Двајцата заедно ќе ја предаваат историјата на српската литература сè до смртта на Скерлиќ (1914).

Поповиќ и Скерлиќ ги поделиле своите наставни предмети така што Павле Поповиќ ја предавал народната, стара (односно средновековна) и средната (дубровничка) литература, а Скерлиќ ја предавал само новата српска литература. Од нивните предавања произлегле две книги: „Преглед на српската литература“ од Поповиќ (1909) и „Историја на новата српска литература“ од Скерлиќ (1914). Заедно и комплементарно, овие две книги ја претставувале српската литература како целина. Корпусот на српската литература, според нив, опфаќал четири дела односно „области“ (израз на Поповиќ): народна, стара, средна (т.е. рагушанска) и нова литература. Таквото разбирање на корпусот на српската литература не било лично мислење на двајцата млади белградски професори. Тоа произлегло од едновековното проучување на југословенската и српската литература, во кое значаен придонес дале: Копитар, Шафарик, Пипин, Александар Сандиќ, Ватрослав Јагиќ, Стојан Новаковиќ и други. Слична поделба важела и за хрватската литература, која честопати се третирала заедно со или дополнително на српската.

Павле Поповиќ помеѓу двете светски војни имал огромен авторитет. Неговиот „Преглед“ бил обилно препечатен (има околу десетина изданија). Во тоа време, тој имал слично влијание како „Историја“ на Скерлиќ. Двете книги, на комплементарен начин, ја претставувале српската литература како целина.

Меѓутоа, помеѓу двете светски војни, во духот на новата државна идеја, поголем акцент бил ставен на југословенската литература отколку на посебните национални литератури. Во духот на таа идеја, „Југословенска литература“ на Милош Савковиќ била создадена и за училишни цели, со придружни антологии на текстови. Нејзината цел била да ја претстави југословенската литература како целина, со јасна намера, како во истоимената книга на Павле Поповиќ, за да не се инсистира на националните одредници или да се избришат во име на единството. Истиот напор довел до тоа катедрата за српска литература да се трансформира во катедра за југословенска литература. Катедрите под тоа име постоеле во неколку универзитетски центри до крајот на 1960-тите; потоа, тие биле трансформирани во оддели за југословенска литература (множина).

Пред да почне да се распаѓа југословенската држава, почнала да се распаѓа и југословенската литература. Книгата „Југословенска литература“, напишана од Антун Барак (1954) во име на Југословенскиот комитет за соработка со странство, веќе бил предвесник на таквото распаѓање. Таа книга има ист наслов како и книгите на Поповиќ и Савковиќ. Но, таа го следи различниот развој на три југословенски литератури од самиот почеток, паралелно, но одделно: српската, хрватската и словенечката. Всушност, тоа повеќе не е историја на една, туку на три блиски литератури.

Во книгата на Антун Барц, која го носи истиот наслов како и книгите на Поповиќ и Савковиќ, доаѓа до уште едно значајно поместување: дубровничката книжевност кај Барц е вклучена во хрватската. Тоа не е нова појава во однос на претходните истории на хрватската книжевност: хрватските историчари уште од 19. век ја сметале дубровничката книжевност за составен дел на хрватската книжевност, исто како што таа во историите на српската книжевност се сметала за дел од српската, или барем за заедничка српско-хрватска книжевност. После Барц, дубровничката книжевност е изоставена од корпусот на српската книжевност. Така ќе биде направено во едицијата Српска книжевност во сто книги, која се појавила во издание на Матица српска и Српска книжевна задруга (1958–1966), потоа во Нолитовата едиција Српска книжевност во книжевната критика во осум книги (1965), во Историја на српската книжевност на Јован Деретиќ (1983) и на други места. Да се има предвид само историјата на Скерлиќ, а не и на Поповиќ, значи да се има предвид само еден дел од српската книжевност. Бидејќи Скерлиќ, во својата Историја, ги негирал уметничките вредности на старата, односно на српската средновековна книжевност и на дубровничката книжевност, лесно можело да се добие впечаток дека тој во својата Историја зборува за целокупната српска книжевност. Педесетгодишното отстранување на Павле Поповиќ од научната јавност и наставната пракса очигледно оставило длабоки траги врз свеста на професорите кои се оформиле по војната, а кои денес ја предаваат српската книжевност. Од четирите области на српската книжевност кои Поповиќ ги внел во својата Југословенска книжевност, сега Србите од таа заедничка југословенска книжевност излегуваат само со една од тие области – онаа што ја предавал Скерлиќ. Српската книжевност така се скратува за повеќе од пет века и се стеснува на вештачки ограничено духовно подрачје.

Павле Поповиќ

Биографија

Дела

Поврзано

Наводи

Надворешни врски

Wikiwand - on