![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Fungi_on_fallen_Birch_Branch_-_geograph.org.uk_-_239255.jpg/640px-Fungi_on_fallen_Birch_Branch_-_geograph.org.uk_-_239255.jpg&w=640&q=50)
अपघटक
From Wikipedia, the free encyclopedia
अपघटक किंवा विघटक (इंग्लिश:Decomposer, उच्चार:डिकंपोजर) हे सूक्ष्मजीव आहेत जे मृत किंवा कुजणाऱ्या जैविक पदार्थांचे अपघटन किंवा विघटन करतात. ही क्रिया केवळ विशिष्ट वर्गातील जीवच करू शकतात जसे की काही कृमी, बुरशी आणि जीवाणू.[1]
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Fungi_on_fallen_Birch_Branch_-_geograph.org.uk_-_239255.jpg/320px-Fungi_on_fallen_Birch_Branch_-_geograph.org.uk_-_239255.jpg)
निसर्गचक्रात विघटन करणाऱ्या अपघटकाचे महत्त्व- विघटन करणारे जीव मृत वनस्पती आणि प्राण्यांच्या मृतदेहांचे विघटन करण्यास मदत करतात आणि त्यामुळे पर्यावरण स्वच्छ ठेवण्याचे काम देखील होते. विघटन करणारे जीव मृत वनस्पती आणि प्राण्यांच्या मृत शरीरात असलेल्या विविध घटकांना पृथ्वीच्या पौष्टिक साठ्यात परत नेण्याचे काम करतात. अशा प्रकारे पोषक तत्वांच्या पुनर्प्राप्तीमुळे जमिनीची सुपीकता टिकून राहते आणि ही माती पुन्हा पुन्हा पिकांचे पोषण करत राहते. निसर्गातील क्लिष्ट घटकांचं विघटन करून जमिनीला पोषक द्रव्ये परत मिळवण्यास यांची मोठी मदत होते. 'Bacillus subtilis' आणि 'Pseudomonas fluorescens' ह्या दोन जातीचे जीवाणू तसेच 'Pleurotus Pulmonarius' आणि 'Aspergillus niger' ह्या दोन जातीच्या बुरशी हे अपघटकाचे उत्तम उदाहरण आहेत.
इतर शाकाहारी किंवा मांसाहारी प्राण्यांप्रमाणे, विघटन करणारे जीव हे हेटरोट्रॉफिक असतात, याचा अर्थ ते स्वतःची वाढ किंवा विकास करण्यासाठी सेंद्रिय पदार्थातून ऊर्जा, कार्बन आणि पोषक घटक मिळवतात. अपघटक आणि सेंद्रिय पदार्थ खाणारे कृमीजंतु हे बऱ्याच वेळा एक समान समजले जातात. परंतु कृमी आणि जंतू हे कुजणाऱ्या पदार्थांचे सेवन करतात आणि त्यातून त्यांच्यासाठी आवश्यक पोषक घटक द्रव्ये वापरून उर्वरित पदार्थ कुजणाऱ्या मल स्वरूपात बाहेर टाकतात. तर अपघटक हे कुजणाऱ्या पदार्थातून जैविक प्रक्रियेद्वारे पोषकद्रव्ये थेट शोषून घेतात. अशाप्रकारे, गांडुळे, वुडलिस आणि समुद्री काकडी सारख्या अपरिवर्तकीय प्राणी तांत्रिकदृष्ट्या थोडेसे हानिकारक असतात किंवा उत्तम विघटन करणारे नसतात, कारण त्यांना पोषक घटक घेणे आवश्यक असते.[2] [3]