![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Bishnu.jpg/640px-Bishnu.jpg&w=640&q=50)
शेषनाग
सर्व सर्प देवतांचा हिंदू राजा / From Wikipedia, the free encyclopedia
शेषनाग अर्थातच भगवान विष्णू एका सात फणी असलेल्या नागावर विश्राम घेत बसलेले आहेत असे म्हटले जाते.
शेषनाग | |
[[Image:![]() मुक्तेश्वर मंदिर, भुवनेश्वर येथे नागाचे शिल्प नागांचा राजा[1] - इत्यादींची अधिपती देवता | |
मराठी | शेषनाग |
निवासस्थान | क्षीरसागर |
वडील | कश्यप |
आई | कद्रू |
पत्नी | नागलक्ष्मी[2] |
अपत्ये | सुलोचना |
अन्य नावे/ नामांतरे | शेषनाग, अनंत, आदिशेष, संकर्षण |
या देवतेचे अवतार | बलराम व लक्ष्मण |
शेषनाग (संस्कृत: शेष, रोमनीकृत: Śeṣa, lit. 'Remainder'),[3][3] शेषनाग (संस्कृत: शेषनाग, रोमनीकृत: Śeṣanāga, lit. 'साप शेषनाग') आणि आदिशेषन (आदिशेष:) या नावाने ओळखले जाते. रोमनीकृत: अदिशेष, लिट. 'प्रथम शेष'), हा सर्प देवता (नाग) आणि नागराज (सर्व सर्पांचा राजा), तसेच हिंदू धर्मातील सृष्टीचा एक आदिम प्राणी आहे. पुराणांमध्ये, शेषाने ब्रह्मांडातील सर्व ग्रहांना आपल्या कुंड्यांवर धारण केले आहे आणि त्याच्या सर्व मुखातून विष्णूची महिमा सतत गाणे म्हटले आहे. त्याला कधीकधी अनंत शेष, "अंतहीन-शेषा" किंवा आदिशेषा, "पहिला शेष" असे संबोधले जाते. असे म्हणतात की जेव्हा शेषा बाहेर पडतो तेव्हा काळ पुढे सरकतो आणि निर्मिती होते; जेव्हा तो परत गुंडाळतो तेव्हा विश्वाचे अस्तित्व नाहीसे होते.[4]
विष्णूचे नारायण स्वरूप बहुतेक वेळा त्यांची पत्नी लक्ष्मीसह शेषावर विश्रांती घेत असल्याचे चित्रित केले जाते. शेषाला गरुडासह विष्णूच्या दोन आरोहांपैकी एक मानले जाते. तो खालील मानवी रूपांत किंवा अवतारांत पृथ्वीवर अवतरला असे म्हणतात: लक्ष्मण, त्रेतायुगात विष्णूचा अवतार रामाचा भाऊ आणि काही परंपरांनुसार, द्वापर युगात विष्णूचा अवतार कृष्णाचा भाऊ बलराम म्हणून. महाभारत (आदि पर्व) नुसार, त्याचे वडील कश्यप आणि आई कद्रू होते, जरी इतर खात्यांनुसार, तो सामान्यतः विष्णूने निर्माण केलेला एक आदिम प्राणी आहे. त्याच्या नावाचा अर्थ संस्कृत मूळ शिष मधून "जो राहतो तो" असा होतो, कारण प्रत्येक कल्पाच्या शेवटी जगाचा नाश झाला तरी शेष तो तसाच राहतो.[5]