Balkh

Balkh^[a] merupakan sebuah bandar di Wilayah Balkh, Afghanistan. Ia terletak kira-kira 20 kilometer (12 bt) di barat laut ibu kota wilayah Mazari Sharif dan kira-kira 74 kilometer (46 bt) di selatan Amu Darya dan sempadan Afghanistan-Uzbekistan. Pada tahun 2021-2022, Pihak Berkuasa Statistik dan Maklumat Kebangsaan melaporkan bahawa bandar ini mempunyai 138,594 penduduk.^[2] Disenaraikan sebagai penempatan kelapan terbesar di negara ini, anggaran tidak rasmi pada 2024 menetapkan populasinya sekitar 114,883 orang.^[3][4]

Balkh بلخ
Bandar
Runtuhan Masjid Hijau Balkh, Julai 2001
Balkh Lokasi di Parsi kuno, Afghanistan hari ini
Koordinat: 36°45′29″N 66°53′53″E
Negara	Afghanistan
Wilayah	Wilayah Balkh
Daerah	Daerah Balkh
Penduduk  (2021)[1]
• Bandar	138,594[2]
Zon waktu	+ 4.30
Iklim	BSk

Dalam sejarah, tapak Balkh masa kini dianggap sangat penting kerana kepentingan agama dan politiknya di Ariana. Sebagai pusat agama Majusi dan agama Buddha, bandar purba ini juga dikenali oleh orang Parsi sebagai Zariaspa dan oleh Yunani sebagai Bactra, memberikan namanya kepada Baktria.^[5] Oleh itu, ia terkenal sebagai ibu kota Baktria atau Tokharistan. Penjelajah dan penulis Itali Marco Polo menggambarkan Balkh sebagai "bandar yang mulia dan pusat pembelajaran yang hebat" sebelum penaklukan Mongol.^[6] Kebanyakan bandar sekarang terdiri daripada bangunan runtuh, terletak kira-kira 12 kilometer (7.5 bt) dari tebing kanan Sungai Balkh yang mengalir bermusim, pada ketinggian kira-kira 365 meter (1,198 ka).

Walaupun ia merupakan salah satu penempatan Afghanistan yang pelbagai etnik, orang Tajik membentuk majoriti penduduk Balkh^[7][8] dan telah mendiami tapak ini selama ribuan tahun.^[9] Bahasa utama bandar ini ialah Dari, yang dituturkan oleh majoriti yang besar.^[10] Kawasan sekitar Balkh terkenal dengan tapak arkeologinya, yang membuktikan kehadiran banyak tamadun berbeza yang mempengaruhi masyarakat bandar ini dalam pelbagai era. Penjelajah dan spiritualis Belgium-Perancis Alexandra David-Néel memadankan Balkh dengan Shambhala, sebuah kerajaan mitos yang banyak disebutkan dalam Buddhisme Tibet purba, dan juga menawarkan istilah Parsi Sham-i-Bala (har. lilin yang ditinggikan) sebagai etimologi namanya.^[11] Dalam nada yang sama, penulis British John G. Bennett, yang tumpuan akademiknya adalah pada ajaran mistik Armenia-Yunani George Gurdjieff, membuat spekulasi dalam karyanya bahawa Shambhala mungkin merupakan kuil matahari Baktria yang dipanggil Shams-i-Balkh, dengan mengambil perhatian penulis dan mistik Afghanistan Idries Shah sebagai sumber cadangan ini.^[12]

Etimologi

Asal sebenar nama Balkh tidak diketahui. Wilhelm Eilers mencadangkan bahawa rantau ini dinamakan sempena Sungai Balkh (dalam transliterasi Yunani Βάκτρος, iaitu Baktros) daripada asas Bāxtri-, yang bermaksud 'dia yang membahagi', beretimologi daripada akar Indo-Eropah Purba *bhag- 'membahagi' (daripada mana juga bahasa Avesta bag- dan Indik Kuno bháj-code: san promoted to code: sa ).^[13]

Nama bandar ini dalam bahasa Baktria ialah βαχλο, iaitu Bakhlo. Dalam teks Parsi Pertengahan, ia dinamakan Baxl, iaitu Bakhl (Parsi Pertengahan: 𐭡𐭠𐭧𐭫). Nama wilayah atau negara ini juga muncul dalam papan-papan bertulis Parsi Kuno (B.h.i 16; Dar Pers e.16; Nr. a.23) sebagai Bāxtri, iaitu Bakhtri (Parsi Kuno: 𐎲𐎠𐎧𐎫𐎼𐎡𐏁). Ia ditulis dalam bahasa Avesta sebagai Bāxδi (Avesta: 𐬠𐬁𐬑𐬜𐬌‎). Daripada ini muncul bentuk pertengahan Bāxli, Sanskrit Bahlīka (juga Balhika) untuk "Baktria", dan melalui transposisi, Balx Parsi moden, iaitu Balkh, dan Armenia Bahl.^[14] Akar yang sama memasuki bahasa Yunani sebagai Baktra (Yunani Kuno: Βάκτρα), sering ditulis Bactra.^[3]

Nama sebelumnya untuk Balkh atau perkataan untuk sebahagian bandar ini ialah Zariaspa (Yunani Kuno: Ζαρίασπα), yang mungkin berasal daripada kuil api Majusi penting Azar-i-Asp^[15] atau daripada nama Media *Ζaryāspa- yang bermaksud "mempunyai kuda berwarna emas".^[16]

Nama panggilan Balkh ialah "Ibu Semua Bandar".^[17]

Nota

1. Bahasa Pashto dan Dari: بلخ; Bactrian: Βάχλο, rumi: Bákhlo; Yunani Purba: Βάκτρα, rumi: Báctra