ကိုယ်အကြည်

ကာယပသာဒသည် ရုပ် (၂၈) ပါးတွင် တစ်ပါးအပါအဝင် ဖြစ်ပြီး၊ ကိုယ်အကြည်ဓာတ်ဟုလည်း ခေါ်သည်။ ၎င်း၏ သဘောသဘာဝ၊ အလုပ်ကိစ္စ၊ ထင်ရှားပုံ နှင့် အကြောင်းတရားတို့ကို အောက်ပါအတိုင်း လေးမျိုးခွဲခြား၍ နားလည်နိုင်ပါသည်-

ကာယပသာဒ၏ လက္ခဏာစသည် လေးမျိုး (လက္ခဏာဒိ စတုက္က)

၁။ လက္ခဏာ (သဘာဝ အမှတ်အသား):

• (က) ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံ (ထိတွေ့စရာ အာရုံ - ပထဝီ၊ တေဇော၊ ဝါယောဓာတ်) တို့၏ ရှေးရှု ထိခိုက် ရိုက်ခတ်ခြင်းကို ခံယူနိုင်သော (မှီရာ မဟာဘုတ် ဓာတ်ကြီးလေးပါးကို) ကြည်လင်စေတတ်သော သဘော။
• (ခ) တစ်နည်းအားဖြင့်၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံကို တွေ့ထိလိုသော တဏှာလျှင် အကြောင်းခံရှိသော ကံကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့် (မှီရာ မဟာဘုတ် ဓာတ်ကြီးလေးပါးကို) ကြည်လင်စေတတ်သော သဘော။

၂။ ရသ (ကိစ္စ၊ အလုပ်): ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံများဘက်သို့ (ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံကို သိရန်) ဝီထိစိတ်အစဉ်ကို ဆွဲဆောင်တတ်သော ကိစ္စ။

၃။ ပစ္စုပဋ္ဌာန် (ထင်ရှားလာပုံ၊ အကျိုး): ကာယဝိညာဏ် (ထိသိစိတ်) ၏ တည်ရာ (မှီရာ) ဖြစ်ခြင်း သဘော။

၄။ ပဒဋ္ဌာန် (နီးသော အကြောင်း): ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံကို တွေ့ထိလိုသော တဏှာလျှင် အကြောင်းခံရှိသော ကံကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့် (ကာယပသာဒ၏ မှီရာ) မဟာဘုတ် ဓာတ်ကြီးလေးပါး။^[၁]

ကာယပသာဒ၏ တည်နေရာနှင့် သဘာဝ

• ကာယပသာဒသည် ကံကြောင့်ဖြစ်သော (ဥပါဒိန္နက) ရုပ်များ တည်ရှိရာ ခန္ဓာကိုယ် တစ်ခုလုံး၌ (ဆံဖျား၊ လက်သည်းဖျား၊ ခြေသည်းဖျား စသော နေရာများမှ လွဲ၍) ဝါဂွမ်းလွှာ၌ ဆီ စိမ့်ဝင်သကဲ့သို့ အနှံ့အပြား တည်ရှိပါသည်။
• ၎င်းသည် မိမိနှင့်အတူ ဖြစ်သော ကာယဒသက ကလာပ် အတွင်းရှိ ဓာတ်ကြီးလေးပါး (ပထဝီ-တည်စေခြင်း၊ အာပေါ-ဖွဲ့စည်းခြင်း၊ တေဇော-ရင့်ကျက်စေခြင်း၊ ဝါယော-တွန်းကန်ထားခြင်း) တို့၏ ကျေးဇူးပြုမှုကို ခံယူရသည်။
• စိတ်၊ ဥတု၊ အာဟာရ တို့ကြောင့်ဖြစ်သော ရုပ်များ၏ အားပေးထောက်ပံ့မှု၊ ကလာပ်တူ ဇီဝိတရုပ်၏ စောင့်ရှောက်မှု၊ ကလာပ်တူ ဝဏ္ဏ၊ ဂန္ဓ၊ ရသ၊ ဩဇာ တို့၏ ခြံရံမှုကိုလည်း ခံယူရသည်။
• ၎င်း၏ အဓိက တာဝန်မှာ ကာယဝိညာဏ်စိတ်၏ မှီရာဝတ္ထု အဖြစ်လည်းကောင်း၊ ကာယဒွါရဝီထိစိတ်များ ဖြစ်ပေါ်ရာ ဒွါရ အဖြစ်လည်းကောင်း တည်ရှိနေခြင်း ဖြစ်သည်။

ကာယပသာဒနှင့် အခြား ပသာဒရုပ်များ ရောယှက်မှု ရှိ/မရှိ

• မေးခွန်း: ကာယပသာဒသည် တစ်ကိုယ်လုံး ပျံ့နှံ့နေပါက မျက်စိ၊ နား စသော နေရာများရှိ စက္ခုပသာဒ၊ သောတပသာဒ စသည်တို့နှင့် ရောနှောသွားနိုင်ပါသလော။ လက္ခဏာချင်း ရောထွေးသွားနိုင်ပါသလော။
• အဖြေ: မရောယှက်ပါ။ တစ်ခုစီ သီးခြားစီသာ ဖြစ်ပါသည်။
• အကြောင်းရင်း:

1. ကလာပ်ချင်း မရောယှက်ခြင်း: ကာယပသာဒသည် "ကာယဒသက ကလာပ်" အတွင်း၌သာ တည်ရှိပြီး၊ စက္ခုပသာဒသည် "စက္ခုဒသက ကလာပ်" အတွင်း၌သာ တည်ရှိပါသည်။ ဤကလာပ်များသည် ဆန်မှုန့်နှင့် နနွင်းမှုန့် ရောထားသကဲ့သို့ ခန္ဓာကိုယ်အတွင်း အတူ ရောနှောတည်ရှိနေနိုင်သော်လည်း ကလာပ်တစ်ခုစီသည် သီးခြားစီသာ ဖြစ်ပြီး အချင်းချင်း ပေါင်းစပ်သွားခြင်း မရှိပါ။
2. မှီရာ မဟာဘုတ်ချင်း ကွဲပြားခြင်း: ကာယပသာဒသည် မိမိပါဝင်သော ကာယဒသက ကလာပ် အတွင်းရှိ မဟာဘုတ်ကိုသာ မှီ၍ တည်သည်။ စက္ခုပသာဒသည်လည်း မိမိပါဝင်သော စက္ခုဒသက ကလာပ် အတွင်းရှိ မဟာဘုတ်ကိုသာ မှီ၍ တည်သည်။ အခြားကလာပ်မှ မဟာဘုတ်ကို မှီ၍ မတည်ပါ။
3. သဘာဝလက္ခဏာချင်း ကွဲပြားခြင်း: အထက်တွင် ဖော်ပြခဲ့သည့်အတိုင်း ကာယပသာဒသည် ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံကို ခံယူနိုင်သော သဘာဝရှိပြီး၊ စက္ခုပသာဒသည် ရူပါရုံကို ခံယူနိုင်သော သဘာဝရှိသဖြင့် မူလ သဘာဝ လက္ခဏာချင်း ကွဲပြားပါသည်။

• ရှင်းလင်းချက်: "တစ်ကိုယ်လုံး ပျံ့နှံ့သည်" ဆိုရာ၌ ကာယဒသက ကလာပ်များ ထိသိနိုင်သော နေရာတိုင်း၌ အနှံ့အပြား တည်ရှိနေခြင်းကို ဆိုလိုသည်။ တစ်ကိုယ်လုံး၌ ကာယဒသက ကလာပ်ချည်းသာ ရှိသည်ဟု မဆိုလိုပါ။

ရှုပွား သုံးသပ်ပုံ (မျက်စိကို ဥပမာပြု၍)

မျက်လုံးအိမ်၌ စက္ခုဒသက ကလာပ် (မြင်သိစိတ်၏ မှီရာ စက္ခုပသာဒ ပါဝင်သည်) နှင့် ကာယဒသက ကလာပ် (ထိသိစိတ်၏ မှီရာ ကာယပသာဒ ပါဝင်သည်) တို့ ရောနှော တည်ရှိနေသည်။

ဤကလာပ်နှစ်မျိုးကို ခွဲခြားသိနိုင်ရန် ရိုက်ခတ်လာသော အာရုံကို ကြည့်၍ ခွဲခြားရမည်။

• ကြည်လင်သော ကလာပ်တစ်ခုကို ဉာဏ်ဖြင့် ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာ၍ ကြည်လင်သော ပသာဒရုပ်ကို မှတ်သားပါ။
• အနီးရှိ ရုပ်ကလာပ်မှ ရူပါရုံ (အရောင်အဆင်း) ကို အာရုံယူပါ။ ထိုရူပါရုံက မိမိမှတ်သားထားသော ပသာဒရုပ်ကို ရှေးရှုရိုက်ခတ်ပါက ထိုပသာဒရုပ်သည် စက္ခုပသာဒ ဖြစ်ပြီး၊ ထိုကလာပ်မှာ စက္ခုဒသက ကလာပ် ဖြစ်သည်။
• အနီးရှိ ရုပ်ကလာပ်မှ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံ (မာမှု၊ ပူမှု၊ လှုပ်ရှားမှု) ကို အာရုံယူပါ။ ထိုဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံက မိမိမှတ်သားထားသော ပသာဒရုပ်ကို ရှေးရှုရိုက်ခတ်ပါက ထိုပသာဒရုပ်သည် ကာယပသာဒ ဖြစ်ပြီး၊ ထိုကလာပ်မှာ ကာယဒသက ကလာပ် ဖြစ်သည်။