ပုရေဇာတပစ္စည်း

^[၁] (၁) ပုရေဇာတပစ္စည်း။ ^[၂]

(၂) ပုရေဇာတပစ္စည်း အရာ။ ^[၃]

(၃) ဦးစွာပဌမဖြစ်သောအကြောင်း တရား။ (ဝတ္ထုရုပ်(၆)ပါး အာရုံ(၆)ပါးတို့သည် ပစ္စယုပ္ပန်တို့မဖြစ် (မဥပါဒ်မီ) ရှေ့ဦးစွာဖြစ်(ဥပါဒ်)ကြ၍ ဖြစ်နေဆဲ အရှိတရား အနေဖြင့် ကျေးဇူးပြုသောကြောင့် ပုရေဇာတ ပစ္စည်းမည်၏။ ပဋိသန္ဓေအခါမရနိုင်၊ ပဝတ္တိ အခါ၌သာ ရနိုင်သည်။ ထိုသို့ကျေးဇူးပြုသောကြောင့် ၎င်းတို့၏ဋ္ဌီခဏ၌ ပစ္စယုပ္ပန် ဖြစ်သော နာမ်တရားတို့ဖြစ်ကြသည်။) ^{[၄] [၅]}

ပုရေဇာတပစ္စည်း

ပုရေဇာတပစ္စည်း (Purejāta Paccaya) သည် ပဋ္ဌာန်း ၂၄ ပစ္စည်းတွင် ဒသမမြောက် (၁၀ခုမြောက်) ပစ္စည်းဖြစ်သည်။ "ပုရေ" ဟူသည် ရှေးဦးစွာ၊ အရင်ဖြစ်သောဟု အဓိပ္ပာယ်ရ၍ "ဇာတ" ဟူသည် ဖြစ်ပေါ်လာသောဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ထို့ကြောင့် ပုရေဇာတပစ္စည်းဟူသည် ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်လာသော တရားက နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်လာသော တရားကို ကျေးဇူးပြုခြင်းကို ဆိုလိုသည်။

ရိုးရိုးရှင်းရှင်းဆိုရလျှင် ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်လာသော ရုပ်တရားသည် နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်လာသော နာမ်တရား (ဝိညာဏ်နှင့် စေတသိက်) တို့အတွက် အမှီပြုရာ အာရုံအဖြစ် ကျေးဇူးပြုခြင်းကို ပုရေဇာတပစ္စည်းဟု ခေါ်သည်။ ဤနေရာတွင် ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်လာသော ရုပ်တရားသည် အာရမ္မဏပစ္စည်း (အာရုံအားဖြင့် ကျေးဇူးပြုခြင်း) နှင့် နိဿယပစ္စည်း (မှီရာအားဖြင့် ကျေးဇူးပြုခြင်း) နှစ်မျိုးလုံးဖြင့် ကျေးဇူးပြုသည်။

ဥပမာများ

• မျက်စိနှင့် မျက်စိဝိညာဏ်: မျက်စိ (စက္ခုပသာဒရုပ်) သည် အဆင်းကို မြင်နိုင်သော မျက်စိဝိညာဏ်အတွက် ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်လာသော ရုပ်တရားဖြစ်သည်။ မျက်စိမရှိပါက အဆင်းကို မြင်နိုင်သော မျက်စိဝိညာဏ် မဖြစ်ပေါ်နိုင်ပေ။ ဤတွင် မျက်စိသည် မျက်စိဝိညာဏ်၏ ပုရေဇာတပစ္စည်းဖြစ်သည်။ မျက်စိသည် အဆင်းကို အာရုံပြုရာ အာရမ္မဏပစ္စည်းလည်း ဖြစ်သလို မျက်စိဝိညာဏ်၏ မှီရာ နိဿယပစ္စည်းလည်း ဖြစ်သည်။
• နားနှင့် နားဝိညာဏ်၊ နှာခေါင်းနှင့် နှာခေါင်းဝိညာဏ် စသည်: အလားတူပင် နား၊ နှာခေါင်း၊ လျှာ၊ ကိုယ်တို့သည်လည်း သက်ဆိုင်ရာ ဝိညာဏ်များအတွက် ပုရေဇာတပစ္စည်းများ ဖြစ်သည်။
• ဝတ္ထုရုပ်နှင့် မနောဝိညာဏ်: ဟဒယဝတ္ထုရုပ်သည် မနောဝိညာဏ်အတွက် ပုရေဇာတပစ္စည်းဖြစ်သည်။

ပုရေဇာတပစ္စည်း၏ အဓိက လက္ခဏာများ

• ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်ခြင်း (Prior Arising): အကြောင်းတရားသည် အကျိုးတရားထက် ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်ရမည်။
• ရုပ်တရား ဖြစ်ခြင်း (Physical Nature): ပုရေဇာတပစ္စည်းသည် အမြဲတမ်း ရုပ်တရားသာ ဖြစ်သည်။
• အာရုံနှင့် မှီရာ နှစ်မျိုးလုံး ဖြစ်ခြင်း (Both Object and Support): ပုရေဇာတပစ္စည်းသည် အာရုံ (အာရမ္မဏ) အဖြစ်လည်းကောင်း၊ မှီရာ (နိဿယ) အဖြစ်လည်းကောင်း ကျေးဇူးပြုသည်။

အချုပ်အားဖြင့် ပုရေဇာတပစ္စည်းသည် ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်လာသော ရုပ်တရားက နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်လာသော နာမ်တရားကို အာရုံနှင့် မှီရာ နှစ်မျိုးလုံးဖြင့် ကျေးဇူးပြုပုံကို ရှင်းလင်းစွာ ဖော်ပြသော အဘိဓမ္မာသဘောတရားတစ်ရပ်ဖြစ်သည်။

ပုရေဇာတသတ္တိ

ဆိုင်ရာပစ္စယုပ္ပန်အား မှီရာအဖြစ်ဖြင့်ဖြစ်စေ အာရုံအဖြစ်ဖြင့်ဖြစ်စေ ကျေးဇူးပြုဘို့ရာ ထိုပစ္စယုပ္ပန်တို့မဖြစ်မှီ ရှေးဥုးစွာ ဖြစ်စေနိုင်သော သတ္တိသည် ပုရေဇာတပစ္စည်းမည်၏။ “ရှေးကဖြစ်နှင့်”ဟု ဆိုသော်လည်း ဖြစ်နှင့်၍ ချုပ်သွားပြီးလည်းမဟုတ်ရ, နောက်၌ ပုရေဇာတတ္ထိဟု လာလတံ့ဖြစ်ရကား အတ္ထိ သဘောအားဖြင့် ဌီအခိုက်၌ ထင်ရှားတည်ရှိရမည်၏။ ဤပုရေဇာတသည် ကမ္ဘာဥုးကစ၍ ပေါ်ထွန်းခဲ့သော နေလနှင့်တူ၏-ဟု ရှေးဆရာတို့ ဥပမာပြကြ၏။ “ကမ္ဘာဥုးကစ၍ ပေါ်ထွန်းခဲ့သောနေသည် ယခုတိုင်အောင် ထင်ရှားရှိလျက် နေလထွက်ပေါ်ပြီးနောက် ပေါ်ပေါက်သူများအား အလင်းရောင်ပေး၍ ကျေးဇူးပြုသကဲ့သို့ ထို့အတူ ပစ္စယုပ္ပန်တို့ ရှေးဥုးစွာဥပါဒ်ပြီးလျှင် မချုပ်သေးဘဲ ဌီအခိုက်၌တည်လျက် မိမိနောက်မှ ဥပါဒ်သော စိတ်စေတသိက်အား ကျေးဇူးပြုနိုင်သော သတ္တိ” ဟု ဆိုလိုသည်။

ပုရေဇာတ ၂မျိုး

(က) ဝတ္ထုပုရေဇာတ (ဝတ္ထုပုရေဇာတနိဿယနှင့်တူ)

(ခ) အာရမ္မဏပုရေဇာတ

ဝတ္ထုပုရေဇာတ

၁-ဝတ္ထုရုပ်လည်းဟုတ်၏၊ ၂-ပစ္စယုန်တရားတို့ မဖြစ်မှီ ရှေးဦးစွာဖြစ်နှင့်သော ကြောင့် ပုရေဇာတလည်းဟုတ်၏၊ ဤနှစ်ချက်နှင့် ညီသောတရားသာလျှင် ဝတ္ထုပုရေဇာတစ္စည်းတပ်နိုင်၏။ ထို့ ကြောင့် စက္ခုဝတ္ထုစသော ဝတ္ထုရုပ် ၆ ပါးသာလျှင် ဤဝတ္ထုပုရေဇာတသတ္တိရှိသည်။ (ပုရေဇာတဟူရာ၌ ပစ္စယုပ္ပန်တို့မဖြစ်မှီ ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ရုံမျှကို မမှတ်ရ, အတ္ထိပစ္စည်း၌ ပုရေဇာတတ္ထိဟု လာလတံ့ဖြစ်သောကြောင့် “ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်ဥပါဒ် ပြီး၍ အတ္ထိသဘောအားဖြင့် ဌီအခိုက်အတန့်၌ ထင်ရှားရှိနေသော မချုပ်သေးသောတရားကို ပုရေဇာတဟုမှတ် ယူရမည်) ^[၆]

ပစ္စည်း	ပစ္စယုပ္ပန်	ပစ္စနိက်
အတီတဘဝင်နှင့်အတူဖြစ်သော စက္ခုဝတ္ထု သောတဝတ္ထု ဃာနဝတ္ထု ဇိဝှါဝတ္ထု ကာယဝတ္ထု ပဋိသန္ဓေစသည့် ရှေးရှေးစိတ်နှင့် အတူဖြစ်သော, နိရောသမာပတ်မှ ထသောအခါ ရှေ့စိတ္တက္ခဏတစ်ချက်ခန့် ကာလ၌ ဖြစ်သော ဟဒယဝတ္ထု သေခါနီးအခါ စုတိစိတ်မှ ပြန်၍ရေတွက်သော၁၇ချက်မြောက်စိတ်နှင့် အတူဖြစ်သော ဝတ္ထုရုပ် ၆-ပါး	စက္ခုဝိညာဏ်စိတ် ၂ သောတဝိညာဏ်စိတ် ၂ ဃာနဝိညာဏ်စိတ် ၂ ဇိဝှါဝိညာဏ်စိတ် ၂ ကာယဝိညာဏ်စိတ် ၂ မနောဓာတ် ၃၊ အရူပဝိပါက် ၄ ကြဉ် မနောဝိညာဏဓာတ် ၇၂	အရူပဘုံ၌ ဖြစ်သော စိတ်+ စေတသိက် နှင့် ရုပ်အားလုံး

အာရမ္မဏပုရေဇာတပစ္စည်း

ပစ္စုပ္ပန်ဖြစ်သော ပဉ္စာရုံသာ အာရမ္မဏပုရေဇာတပစ္စည်း တတ်သည်ဟု ထင်မှတ်ဘွယ်ရှိ၏။ သို့သော် “စက္ခုံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တိ” စသော ပဥှာဝါရပါဠိတော် အလိုအားဖြင့်ကား ပစ္စုပ္ပန်စက္ခုပသာဒကို အာရုံပြု၍ ဝိပဿနာရှုရာ၌ ထိုပစ္စုပ္ပန်စက္ခုပသာဒသည် ပုရေဇာတလည်း ဟုတ်၏။ အာရုံဟုတ်သောကြောင့် အာရမ္မဏပုရေဇာတလည်း ဟုတ်သည်။ သောတပသာဒစသော ပသာဒရုပ် များနှင့် ဘာဝဇီဝိတရုပ်များလည်း ဤနည်းပင်တည်း။ (အနိပ္ဖန္နရုပ်တို့မှာ ပရမတ္ထအစစ် မဟုတ်ကြသဖြင့် ပစ္စုပ္ပန်ဟု ဧကန်မဆို၍ ဤအာရမ္မဏပုရေဇာတ မဖြစ်နိုင်ကြတော့ပြီ။)

ပစ္စည်းပစ္စယုပ္ပန်ဖြစ်ပုံ

ပစ္စုပ္ပန်ရူပါရုံကို အာရုံပြု၍ စက္ခုဒွါရဝီထိဖြစ်ရာ၌ ပစ္စုပ္ပန်ရူပါရုံသည် ပစ္စည်း, စက္ခုဝိညာဏ်နှင့်တကွ စက္ခုဒွါရဝီထိစိတ်သည် ပစ္စယုပ္ပန်။ သဒ္ဒါရုံစသည်ကို အာရုံပြု၍ သောတဒွါရိက ဝီထိစိတ်စသည်ဖြစ်ရာ၌လည်း နည်းတူ။ စက္ခုဝတ္ထုကို အာရုံပြု၍ ဝိပဿနာရှုရာ၌ ပစ္စပ္ပန်စက္ခုဝတ္ထုသည် ပစ္စည်း, ဝိပဿနာရှုသော မနောဒွါရိက ဇောဝီထိသည် ပစ္စယုပ္ပန်၊ မိမိ၏ ပစ္စုပ္ပန်စက္ခုဝတ္ထုကို သာယာလျှင် လောဘဇော၊ နှလုံးမသာယာလျှင် ဒေါသဇော၊ ယုံးမှားလျှင် ပျံလွင့်လျှင် ဝိစိကိစ္ဆာ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂုတ်ဇောတို့အား ကျေးဇူးပြုသည်။ သောတဝတ္ထုစသည်ကို အာရုံပြုရာ၌လည်း ဤနည်းပင်။ ပစ္စုပ္ပန်ရူပါရုံကို အာရုံပြု၍ ဒိဗ္ဗစက္ခုအဘိညာဉ် ပစ္စုပ္ပန်သဒ္ဒါရုံကို အာရုံပြု၍ ဒိဗ္ဗသောတအဘိညာဉ်ဖြစ်ရာ၌ ထိုရူပသဒ္ဒစသည့် အာရုံတို့က ပစ္စည်း, အဘိညာဉ်စိတ်က ပစ္စယုပ္ပန်။ “ငါ၏ကိုယ်သည် စိတ်၏အလား လျင်မြန်စွာ သွားစေနိုင်ပါစေသား” ဟု ဣဒ္ဓိဝိဓအဘိညာဉ်ဖြင့် အဓိဋ္ဌာန်မှုကို ပြုရာ၌ ခန္ဓာကို၌ တည်ရှိသော ပစ္စုပ္ပန်နိပ္ဖန္နရုပ် တစ်ခုခုသည် ပစ္စည်း, ဣဒ္ဓိဝိဓအဘိညာဉ်သည် ပစ္စယုပ္ပန်၊ ဤသို့စသည်ဖြင့် ပစ္စည်းပစ္စယုပ္ပန်ဖြစ်ဟန်ကိုသိလေ။ ^[၇]