မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ်

မဟာပရိနိဗ္ဗာန်သုတ္တန်သည် ဒီဃနိကာယ်တွင် ပါဝင်သော သုတ္တန်အမှတ် ၁၆ ဖြစ်ပြီး၊ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ၏ သုတ္တန်ပိဋကတ်တွင် အကျုံးဝင်သော ကျမ်းစာတစ်စောင် ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ဂေါတမဗုဒ္ဓ၏ ဘဝနိဂုံးပိုင်းဖြစ်သော ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုတော်မူခြင်းနှင့် သက်ဆိုင်ပြီး ပါဠိပိဋကတ်တော်တွင် အရှည်ဆုံးသုတ္တန် ဖြစ်သည်။ ၎င်း၏ အသေးစိတ်ကျနမှုကို အလေးထားမှုကြောင့် မြတ်စွာဘုရား၏ ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုတော်မူခြင်းဆိုင်ရာ စံထားလောက်သော မှတ်တမ်းအများစုတွင် ဤသုတ္တန်ကို အဓိကကိုးကားရာ ရင်းမြစ်အဖြစ် မှီခိုအားထားခဲ့ကြသည်။^{[၁][၂][၃]}

အကြောင်းအရာ

သုတ္တန်သည် မဂဓတိုင်းမှ အဇာတသတ်ဘုရင်၏ တိုက်တွန်းချက်အရ ဝန်ကြီးဝဿကာရက ရာဇဂြိုဟ်ပြည်ရှိ မြတ်စွာဘုရားထံသို့ မိုးတွင်းကာလ မတိုင်မီ ရက်အနည်းငယ်အလိုတွင် လာရောက်ဖူးမြော်ရာမှ အစပြုသည်။ ဇာတ်ကြောင်းသည် မိုးသုံးလလွန်သည်အထိ ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ပြီး မြတ်စွာဘုရား၏ ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုတော်မူခြင်း၊ အန္တိမအဂ္ဂိဈာပနနှင့် ဓာတ်တော်များဝေငှခြင်းတို့ကို မှတ်တမ်းတင်ထားကာ နောက်ဆုံးတွင် မြတ်စွာဘုရား၏ ဓာတ်တော်များကို ဌာပနာထားသော စေတီရှစ်ဆူ သို့မဟုတ် အထိမ်းအမှတ်အဆောက်အအုံများ တည်ထားခြင်းဖြင့် အဆုံးသတ်သည်။^[၄] ဤသည်မှာ ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုင်ရာ ဈာပနဓလေ့ထုံးတမ်းများ၏ အိန္ဒိယမူလအစကို ပြသနေသည်။^[၅]

မူကွဲများ

မဟာပရိနိဗ္ဗာန်သုတ္တန်၏ မူကွဲများစွာ ရှိသည်။ ၎င်းတို့အနက် ပါဠိမူသည် ဘာသာစကားနှင့် အကြောင်းအရာများအရ ရှေးအကျဆုံးဖြစ်သည်။ မဟာပရိနိဗ္ဗာန်သုတ္တန်သည် သမိုင်းနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ တန်ဖိုးအလွန်ကြီးမားသောကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ဗုဒ္ဓ၏အတ္ထုပ္ပတ္တိနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာအတွေးအခေါ်နှင့် စာပေသမိုင်းကို လေ့လာသူများအတွက် အဓိကရင်းမြစ်ကျမ်းတစ်စောင် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဤကျမ်း၏ အခြားမူကွဲများသည် သက္ကတ၊ တိဘက်နှင့် တရုတ်ဘာသာတို့ဖြင့်လည်း တည်ရှိသည်။

ရေးစပ်ခဲ့သည့် ခုနှစ်ကာလ

ဘာသာဗေဒဆိုင်ရာ အထောက်အထားများကို အခြေခံ၍ အိန္ဒိယဗေဒပညာရှင်နှင့် ပါဠိကျွမ်းကျင်သူ အော်စကာ ဗွန် ဟီနူဘာ က မဟာပရိနိဗ္ဗာန်သုတ္တန်အပါအဝင် အချို့သော ပါဠိသုတ္တန်များသည် မြတ်စွာဘုရား၏ သက်တော်ထင်ရှားရှိစဉ်ကာလနှင့် နီးစပ်သော အလွန်ရှေးကျသည့် နေရာအမည်များ၊ ဝါကျဖွဲ့စည်းပုံနှင့် သမိုင်းဆိုင်ရာ အချက်အလက်များကို ထိန်းသိမ်းထားကြောင်း ပြောကြားသည်။ ဟီနူဘာက ဤကျမ်းကို ဘီစီ ၃၅၀-၃၂၀ ထက် နောက်မကျဘဲ ရေးစပ်ခဲ့ကြောင်း အဆိုပြုသည်။ အကယ်၍ မြတ်စွာဘုရား၏ သက်တမ်းအတွက် ကာလတိုစဉ်ကို လက်ခံပါက ၎င်းသည် အနှစ် ၆၀ ခန့်စောသော အဖြစ်အပျက်များ၏ "စစ်မှန်သော သမိုင်းမှတ်ဉာဏ်" ကို ရရှိစေနိုင်သည် (သို့သော် ဤကျမ်းသည် မူလက အဖြစ်အပျက်များ၏ တိကျသော သမိုင်းမှတ်တမ်းတစ်ခုထက် သူတော်စင်တို့၏ အတ္ထုပ္ပတ္တိ အဖြစ် ပိုမိုရည်ရွယ်ခဲ့ကြောင်းကိုလည်း သတိပေးထားသည်)။^[၆][၇]

သင်္ဂါယနာတင်ခြင်းအကြောင်း ဇာတ်လမ်းများ၏ အကြောင်းအရာများသည် မဟာပရိနိဗ္ဗာန်သုတ္တန်တွင် တင်ပြထားသော ဇာတ်ကြောင်းနှင့် အနီးကပ်လိုက်ဖက်နေသောကြောင့် လူးဝစ် ဖီနို့ နှင့် အဲရစ်ချ် ဖရောက်ဝေါလ်နာ ကဲ့သို့သော ပညာရှင်များက ၎င်းတို့သည် မူလက တစ်ဆက်တည်းဖြစ်သော ဇာတ်ကြောင်းတစ်ခုတည်းကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်ဟု ကောက်ချက်ချကြသည်။^[၈] ပထမသင်္ဂါယနာတင်ခြင်းဆိုင်ရာ ဤဇာတ်ကြောင်းများကို ယနေ့တိုင်ကျန်ရှိနေသော ဝိနည်းစဉ်လာ ခြောက်ခုစလုံးတွင် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း သို့မဟုတ် အပြည့်အစုံ တွေ့ရှိရပြီး၊ ၎င်းတို့၏ ဖွဲ့စည်းပုံနှင့် အခြေခံအကြောင်းအရာများသည် ဗုဒ္ဓဘာသာ သံဃာတော်များအတွင်း ရှေးအကျဆုံး သင်းကွဲမှုများ မတိုင်မီကတည်းက ဆင်းသက်လာသည်ဟု ပညာရှင်များစွာက ယုံကြည်ကြသည်။^[၈][၉] အချို့သောမူများတွင် ဝိနယပိဋကတ်၏ ခန္ဓကကဏ္ဍကို အဆုံးသတ်သည့် ပထမသင်္ဂါယနာတင်ခြင်း ဇာတ်ကြောင်းမတိုင်မီ သုတ္တန်၏အကြောင်းအရာများကို ထည့်သွင်းထားသည်။ အခြားကိစ္စများတွင်မူ သုတ္တန်ဇာတ်ကြောင်းနှင့် သင်္ဂါယနာဇာတ်ကြောင်းကို သုတ္တန်ပိဋကတ်နှင့် ဝိနယပိဋကတ်တို့အကြား ခွဲခြားထားသည်။^[၈]