ဝေဒနာနုပဿနာ သတိပဋ္ဌာန်

ဝေဒနာနုပဿနာ သတိပဋ္ဌာန် ဆိုသည်မှာ မိမိ၏ သန္တာန်၌ ဖြစ်ပေါ်နေသော ခံစားမှု (ဝေဒနာ) တို့ကို အဖန်ဖန် အထပ်ထပ် ရှုမှတ် သုံးသပ်ခြင်းဖြင့် ဝိပဿနာဉာဏ်ကို ဖြစ်ပွားစေခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ဤကျင့်စဉ်သည် သတိပဋ္ဌာန်လေးပါးတွင် ဒုတိယမြောက် ကျင့်စဉ်ဖြစ်ပါသည်။

ဝေဒနာ အမျိုးအစားများ

ဘုရားရှင်သည် ဝေဒနာနုပဿနာကို ရှုပွားရန်အတွက် ဝေဒနာအမျိုးအစား (၉) မျိုးကို ညွှန်ကြားထားတော်မူပါသည်-

၁။ သာမန်အားဖြင့် (၃) မျိုး:

   * သုခဝေဒနာ (ချမ်းသာသော ခံစားမှု)
   * ဒုက္ခဝေဒနာ (ဆင်းရဲသော ခံစားမှု)
   * အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ (ဥပေက္ခာဝေဒနာ - ဆင်းရဲခြင်း၊ ချမ်းသာခြင်း မဟုတ်သော အလယ်အလတ် ခံစားမှု)

၂။ ကာမဂုဏ်နှင့် ဆက်စပ်သော (သာမိသ) ဝေဒနာ (၃) မျိုး:

   * ကာမဂုဏ်နှင့်စပ်သော သုခဝေဒနာ
   * ကာမဂုဏ်နှင့်စပ်သော ဒုက္ခဝေဒနာ
   * ကာမဂုဏ်နှင့်စပ်သော အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ

၃။ ကာမဂုဏ်နှင့် မဆက်စပ်သော (နိရာမိသ) ဝေဒနာ (၃) မျိုး: (ကာမဂုဏ်မှ ထွက်မြောက်ကြောင်း နေက္ခမ္မဓာတ်နှင့် ဆက်စပ်သော ဝေဒနာ)

   * ကာမဂုဏ်နှင့်မစပ်သော သုခဝေဒနာ
   * ကာမဂုဏ်နှင့်မစပ်သော ဒုက္ခဝေဒနာ
   * ကာမဂုဏ်နှင့်မစပ်သော အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ

အဋ္ဌကထာများ၏ ရှင်းလင်းချက်နှင့် ကျင့်စဉ် အခြေခံ

ရုပ်ကမ္မဋ္ဌာန်း၏ အရေးပါမှု: အဋ္ဌကထာများ^[၁]အရ ဝေဒနာနုပဿနာ ကမ္မဋ္ဌာန်းကို မပွားများမီ ယောဂီသည် ရုပ်ကမ္မဋ္ဌာန်းကို ပရမတ်သို့ ဉာဏ်အမြင် ဆိုက်အောင် ရှေးဦးစွာ သိမ်းဆည်း ရှုပွားထားပြီး ဖြစ်ရပါမည်။ အကြောင်းမှာ ဝေဒနာ အစရှိသော နာမ်တရားများသည် မှီရာဝတ္ထုရုပ် (ဥပမာ- စက္ခုဝတ္ထု၊ ဟဒယဝတ္ထု) နှင့် အာရုံ (မြင်စရာအဆင်း၊ ကြားစရာအသံ စသည်) တို့ကို အကြောင်းပြု၍ ဖြစ်ပေါ်သောကြောင့် ထိုရုပ်တရားများကို ပိုင်းခြား သိမြင်ထားမှသာ နာမ်တရားများကို ရှင်းလင်းစွာ သိမြင်နိုင်မည် ဖြစ်သောကြောင့် ဖြစ်ပါသည်။

ဖဿပဉ္စမကတရား: ဝေဒနာကို ရှုပွားရာတွင် ဝေဒနာတစ်ခုတည်းကိုသာ ရှုရသည်မဟုတ်ဘဲ၊ ထိုဝေဒနာနှင့် အမြဲတမ်း အတူယှဉ်တွဲ ဖြစ်ပေါ်နေသည့် "ဖဿပဉ္စမကတရား" (စိတ်တိုင်း၌ အမြဲပါဝင်သော စေတသိက်များ) ကိုလည်း သိမ်းဆည်း ရှုပွားရမည်ဟု အဋ္ဌကထာများက ညွှန်ကြားပါသည်-^[၂]

• ဖဿ (ထိတွေ့မှု)
• ဝေဒနာ (ခံစားမှု)
• သညာ (မှတ်သားမှု)
• စေတနာ (တိုက်တွန်းနှိုးဆော်မှု)
• ဝိညာဏ် (အာရုံကို သိမှု/စိတ်)

ဤတရားငါးပါးကို သိမ်းဆည်းခြင်းသည် နာမ်ခန္ဓာလေးပါး (ဝေဒနာက္ခန္ဓာ၊ သညာက္ခန္ဓာ၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာ၊ ဝိညာဏက္ခန္ဓာ) လုံးကို သိမ်းဆည်းခြင်းပင် ဖြစ်ပါသည်။^[၃]

ဝေဒနာနုပဿနာ ပထမဆင့် ရှုပွားပုံ

ပါဠိတော် (မ၊၁၊၇၅) အရ ယောဂီသည် မိမိသန္တာန်၌-

• သုခဝေဒနာကို ခံစားလျှင် "သုခဝေဒနာကို ခံစား၏" ဟု သိရမည်။
• ဒုက္ခဝေဒနာကို ခံစားလျှင် "ဒုက္ခဝေဒနာကို ခံစား၏" ဟု သိရမည်။
• အဒုက္ခမသုခဝေဒနာကို ခံစားလျှင် "အဒုက္ခမသုခဝေဒနာကို ခံစား၏" ဟု သိရမည်။

ထိုနည်းတူစွာ ကာမဂုဏ်နှင့်စပ်သော (သာမိသ) ဝေဒနာသုံးမျိုး၊ ကာမဂုဏ်နှင့်မစပ်သော (နိရာမိသ) ဝေဒနာသုံးမျိုး တို့ကိုလည်း ဖြစ်ပေါ်လာသည့်အတိုင်း ခွဲခြား၍ သိရပါမည်။

"သိခြင်း (ပဇာနာတိ)" ၏ အဓိပ္ပာယ်

ဤသို့ "သိခြင်း" သည် ကလေးသူငယ်များ သာမန်အားဖြင့် ခံစားမှုကို သိသကဲ့သို့ သိခြင်းမျိုး မဟုတ်ပါ။ ထိုသို့သော အသိသည် သတ္တဝါဟူသော အယူအဆ (သတ္တူပလဒ္ဓိ) နှင့် အမှတ်သညာ (သတ္တသညာ) ကို မပယ်စွန့်နိုင်ဘဲ ကမ္မဋ္ဌာန်း သို့မဟုတ် သတိပဋ္ဌာန် ဘာဝနာ မမြောက်ပါ။

မှန်ကန်သော "သိခြင်း" ဆိုသည်မှာ-

1. အဘယ်သူ ခံစားသနည်း။ (အဖြေ: ခံစားသော သတ္တဝါ၊ ပုဂ္ဂိုလ် မရှိ။)
2. အဘယ်သူ၏ ဝေဒနာ ဖြစ်သနည်း။ (အဖြေ: တစ်စုံတစ်ယောက်သော သတ္တဝါ၊ ပုဂ္ဂိုလ်၏ ဝေဒနာ မဟုတ်။)
3. အဘယ်အကြောင်းကြောင့် ဝေဒနာ ဖြစ်ပေါ်လာသနည်း။ (အဖြေ: မှီရာဝတ္ထုရုပ်နှင့် အာရုံကို အကြောင်းပြု၍ ဝေဒနာ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။)

ဤအချက်များကို ပစ္စက္ခဉာဏ်ဖြင့် ထွင်းဖောက် သိမြင်ခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ဆိုလိုသည်မှာ "ဝေဒနာဟူသော သဘာဝတရားကသာလျှင် မှီရာဝတ္ထုနှင့် အာရုံကို အကြောင်းပြု၍ ခံစားခြင်း ဖြစ်သည်။ 'ငါ ခံစားသည်' ဟူသည်မှာ လောကဝေါဟာရ အားဖြင့် ပြောဆိုရုံမျှသာ ဖြစ်သည်" ဟု ပရမတ်သဘောကို ထွင်းဖောက် သိမြင်ခြင်း ဖြစ်သည်။

စိတ္တလတောင်ကျောင်းနေ မထေရ်ကြီး၏ ပုံပမာ

ဤအသိဉာဏ်မျိုးကို ပုံဖော်ရန် စိတ္တလတောင်ကျောင်းနေ မထေရ်ကြီး၏ ဥပမာကို အဋ္ဌကထာက ပြဆိုပါသည်- မထေရ်ကြီးသည် ပြင်းထန်သော ဝေဒနာကြောင့် လူးလိမ့်နေစဉ် ရဟန်းငယ်က "အဘယ်နေရာက နာပါသနည်း" ဟု မေးရာ "ငါ့ရှင်၊ သီးခြားနာသော နေရာဟူ၍ မရှိ၊ ဝတ္ထုအာရုံကို အကြောင်းပြု၍ ဝေဒနာကသာ ခံစားနေသည်" ဟု ဖြေကြားခဲ့သည်။ ဤသည်မှာ ရုပ်နာမ်တရားတို့ကို ပရမတ်သို့ ဆိုက်အောင် ဉာဏ်ဖြင့် ဖြိုခွဲနိုင်သဖြင့် "ငါ၊ သူတစ်ပါး၊ နေရာ" ဟူသော ပညတ်အမြင်များ ကွာပျောက်နေသည့် အသိဉာဏ်ကို ပြဆိုခြင်း ဖြစ်သည်။ ထို့နောက် မထေရ်ကြီးသည် ဝေဒနာကို သည်းခံကာ ဝီရိယနှင့် သမာဓိကို မျှတအောင် ကြိုးစားပွားများရာ အရဟတ္တဖိုလ်သို့ ဆိုက်ရောက်တော်မူခဲ့သည်။

လက်တွေ့ ရှုမှတ်ပုံ ဥပမာ (ဒုက္ခဝေဒနာ)

1. သမာဓိကို ထူထောင်ပါ။
2. ပြင်းထန်စွာ နာကျင်သော နေရာ (ဥပမာ- တင်ပါး) ရှိ ရုပ်တရားများကို (ဓာတ်ကြီးလေးပါးမှစ၍) ပရမတ်သို့ ဆိုက်အောင် ဉာဏ်ဖြင့် ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာ ရှုမှတ်ပါ။ (နေရာ ပညတ် ကွာသွားသည်အထိ)
3. ထိုရုပ်တရားများ (အထူးသဖြင့် ကာယပသာဒရုပ်) နှင့် ဟဒယဝတ္ထုကို ပူးတွဲသိမ်းဆည်းပါ။
4. ဝေဒနာကို ဖြစ်စေသော အာရုံ (ဥပမာ- ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံ) ကိုလည်း ပရမတ်သို့ ဆိုက်အောင် ရှုပါ။
5. ထိုအာရုံသည် ကာယပသာဒနှင့် မနောဒွါရကို ရိုက်ခတ်၍ ဖြစ်ပေါ်လာသော ကာယဒွါရဝီထိ၊ မနောဒွါရဝီထိ စိတ်အစဉ်များကို (ဘဝင်စိတ်များဖြင့် ခြားနားလျက်) ရှုမှတ်ပါ။
6. ထိုစိတ်အစဉ်များအတွင်းရှိ ဝေဒနာ ကို အဓိကထား၍ ဖဿ၊ သညာ၊ စေတနာ၊ ဝိညာဏ် တို့ကိုလည်း သိမ်းဆည်းပါ။
7. ယင်းရုပ်နာမ်တရားတို့၏ အနိစ္စ၊ ဒုက္ခ၊ အနတ္တ လက္ခဏာကို ရှုမြင်ပါ။
8. ယင်းရုပ်နာမ်တရားတို့၏ အကြောင်းတရားများကို ရှာဖွေ၍ အကြောင်းနှင့်တကွသော ရုပ်နာမ်ဓမ္မ သင်္ခါရတရားတို့ကို လက္ခဏာရေးသုံးတန် တင်ကာ ဝိပဿနာ ရှုပွားပါ။