Gruunlaand

Gruunlaand (Gruunlaans: Kalaallit Nunaat, Deens: Grønland) is een eilaand in de noordelike Atlantische Oceaan, en leit in et noordoosten van Kannede. Mit een oppervlakte van 2.166.086 km² is et et grootste eilaand ter wereld. Et maekt diel uut van et keuninkriek Denemarken. Et het vanof 1979 een onofhaankelike pesisie vergeleken mit Denemarken (staotus appatte) en et beheurt vanof 1985 niet meer tot de Europese Unie. De heufdstad van Gruunlaand is Nuuk.

Kalaallit Nunaat Grønland
Kaarte van Gruunlaand
Baosisgegevens
Officiële laanstael	Gruunlaans
Heufdstad	Nuuk (Godthåb)
Regeringsvorm	parlementaire demokrasie
Geleuf	lutheranisme
Geografie en bevolking
Oppervlakte - waeter	2.166.086 km² (ies) 83,1%
Inwoners - Dichthied	56.483 (sep 2016) 0,03 inw./km²
Koordinaten	75° 0′ N, 40° 0′ W75-40
Overige
Volkslied	Nunarput utoqqarsuanngoravit
Muntienhied	Deense krone (DKK)
Tiedzone	−4, −3, −1
Nationaole feestdag	21 juni
Web | Kode | Til.	.gl | GRL | 304

Gruunlaand heurt geografisch bi'j Noord-Amerike, en geologisch zien tot et Kannedese schild. 80% van et laand is bedekt mit een ieslaoge van maximaol drie kilemeter dikte. Allienig de kuststroke van 15-150 kilemeter bried, veural in et zuden en westen, is bewoonber, veural deur de invloed van de Golfstroom. De kusten bin inkarfd mit grote fjorden en gletsjers, waor riegelmaotig iesbargen van ofbreken. Gruunlaand het een poolklimaot.

De oorspronkelike inwoners, de Inuit (ok wel Eskimo's nuumd), bin vanoolds nomaoden. Zi'j vormen liekewel mar een kleine groep. Vereweg de meeste inwoners leven in et zuudwesten en bin Gruunlaanders, een verminging van Denen en Inuit. Zi'j praoten Gruunlaans, dat een dialekt is van et Inuit. Sund 2009 is et Gruunlaans de officiële tael, veur die tied was dat et Deens. Een dadde groep inwoners bestaot uut Europeanen, veural Denen. In de basis Thule bin Amerikaanse soldaoten legerd.

De Gruunlaanse ekenomie steunt veurnaemelik op de visvangst, de jacht, schaepenteelt en mienbouw. Ze exporteren o.a. walvisperdukten, pelzen. Mienbouwperdukten as kryoliet, kwarts, glimmer, lood, zink en iezererts weren ok belangrieke exportperdukten, mar de laeste mien wodde in 1990 sleuten.

Et belangriekste geleuf is liekas in Denemarken et lutheranisme. Et kristendom is rond et eerste millennium nao Christus deur de Ieslaanse kolonist Leif Eriksson brocht.

Godsdienst

Et overgrote diel van de Gruunlaanders is kristen. Roem 64,2% van de Gruunlaanders beheurt tot de Evangelisch-Lutherse Karke. Daornaost bin de Pinksterkarken slim aktief. Omdebi'j 2,8% van de bevolking beheurt tot een Pinksterkarke. 27,4% van de Gruunlaanders beheurt tot een aandere kristelike karke. 3,4% is niet geleuvig.

Geschiedenis

• 8e ieuw - De Inuit bin de eerste bewoners van Gruunlaand.
• 981 - Erik de Rode laant via Ieslaand op de Gruunlaanse kust
• 987 - vestiging van de eerste kollenisten.
• omdebi'j 1000 - invoering van et kristendom deur Leif Eriksson.
• 1261 - Gruunlaand onder Noors bestuur
• 1397 - Gruunlaand officieel Deens gebied (Unie van Kalmar).
• 15e ieuw - De Vikingkelonies verdwienen deur et koolder wodden van et eilaand, as gevolg van et veraanderende klimaot (kleine iestied).
• 1721 - Begin herkollenisering deur Denemarken.
• 1774-1951 - De haandel mit Gruunlaand is een staotsmonnepolie.
• 1951 - Deens-Amerikaans verdrag mit betrekking tot gemienschoppelike verdediging van Gruunlaand.
• 1953 - Gruunlaand kriegt beparkt zelsbestuur binnen et Deense keuninkriek.
• 1979 - Gruunlaand kriegt volledig zelsbestuur binnen et Deense keuninkriek.
• 1982 - Gruunlaand stemt in een referendum veur uuttreding uut de Europese Gemienschop.
• 1985 - Gruunlaand verlaot de Europese Gemienschop.

Nedersaksisch

• Drèents: Greu(i)nlaand, Gruinlaand, Gruunlaand
• Grunnegs: Gruinlaand, Gruunland*
• Sallaans: Gruunla(a)nd, Greunla(a)nd
• Stellingwarfs: Gruunlaand
• Tweants: Greunlaand
  • Vreeznvens: Gruinlaand
• Urkers: Gruunlaand
• Veluws:
  • Greunla(a)nd (veurnal West-Veluws)
  • Gruunla(a)nd (veurnal Oost-Veluws)
  • Greunlangd (Bunsjoten)

Commons: Gruunlaand - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.