Nedersaksische literatuur in de 20e ieuw

De Nedersaksische literatuur in de 20e ieuw in Nederlaand is de literaire schrieverije in ienige variaant van 't Nedersaksisch in Nederlaand in de loop van die ieuw. Dizze schrieverije is een wiedere ontwikkeling van de Nedersaksische literatuur uut de 19e ieuw.

Dit artikel gef een aoverzicht van de Nedersaksische literatuur in de 20e ieuw. Zie ok de artikels Nedersaksische literatuur töt 1900 en Nedersaksische literatuur in de 21e ieuw.

Literaire ambities en Nedersaksisch besef

't Specifiek literaire gebruuk van 't moderne Nedersaksisch, aanders dus as de schrieverije zunder literaire bedoelingen, was anvankelijk betuun. 't Idee det ok streektaal in literaire zin kun wörden gebruukt, was nog een emancipatieslag neudig. In de jaoren vieftig gaven in de context van de Nedersaksische Beweging een köppel schrievers bliek van heur literaire ambities. Een wiedere emancipatieslag haj vanof de jaoren tachtig, toen literaire Nedersaksische tiedschriften as 't Drèentse Roet, 't Grunneger Krödde en (later) 't Twèentse De Nieje Tied kats breuken mit de traditionele schrieverije.

Schrievers bleven typisch op heur eigen regio betrökken, wat beveurbield töt uutdrokking kwaamp in 't onstaon van ofzunderlijke standaardschriefwiezen veur elke regio. Toch was der wal een maote van baovenregionaol of zölfs internationaal (Nederlaands-Duuts) Nedersaksisch besef, en haj literaire kruusbestoeving. Zo wörrden naor 't veurbield van Roet de tiedschriften Krödde en 't Oost-Friese Diesel opezet, en verscheen sinds 1958 't tiedschrift De Moespot (eerst De Moospot) as orgaan van 't Verbond veur Neersasse Dialektkringen. Dit verbond bestreek de Nedersaksische regio's Achterhoek, Sallaand, Oost-Veluwe en later ok Twente. Schrievers as Jan Poortman en Gerard Vloedbeld zetten romans van Platduutse schrievers umme in respectievelijk 't Drèents en 't Tweants.

Een heugtepunt in de Nederlaands-Duutse literaire samenwarking was 't tiedschrift t Swieniegeltje (1954-1959), opezet in 't kader van de Nedersaksische Beweging. Dizze term wördt weerummekiekend wal gebruukt veur een riege bezielde initiatieven van taalwetenschoppers en schrievers um 't Nedersaksisch leventig te holden en an te fietern as schrieftaal zowal as taal veur 't dagense gebruuk. In t Swieniegeltje en in een köppeltien publicaties van ofzunderlijke schrievers wördden de mandielig Nederlaands-Duutse Vosbergenschriefwiese gebruukt. Dizzend sleug niet an en verdween stillegies achter (in Nederlaand) ofzunderlijke schriefwiezen veur de verscheiden pervincies en streken.

Ok dizze meer versnipperde schriefwiezen was lange niet iederiene hum van bewust: veural gelegenheidsschrievers schreven en schrieft heur streektaal vake op een slim fonetische wieze en zunder consistente riegels. Toch vunden schriefwiezen zoas de in 1983 introduceerde Drentse spelling bried ingaank dankzij officiële erkenning deur de Provinciaole Staoten van Drenthe en gebruuk deur Stichting Drentse Taol (sinds 2007 't Huus van de Taol) en uutgeverije Het Drentse Boek. De Nederlaands-Duutse samenwarking kreeg in 2017 een neie impuls deur de op internet ontwikkelde Nysassiske Skryvwyse, die aj nou en dan ok vienden kunt in papieren uutgaves zoas letterkundig tiedschrift Roet.

Nedersaksische literatuur per regio

Grunning

Schrievers rond 't Maandblad Groningen

Ien van de Grunningstalige schrievers die rond de ieuwwisseling begunden te publiceren was Geert Teis (G.W. Spitzen, 1864-1945), grondlegger en eerste heufdredacteur van 't Maandblad Groningen. Ien van zien opvolgers as heufdredacteur, J. Rietema (1879-1970), stak deur zien schöpping Fenna Slapsma-Tiessens de gek an mit vrouwlu van de boerenstaand die heur Grunnings begunden in te wisseln veur Nederlaands waorin zwaore Grunninger invloed zat. Een langdurig redactielid van 't Maandblad Groningen die hum ok leut kennen as lyrisch dichter was Jelte Dijkstra (1879-1946), die ok de schrieversname Nikloas Griep gebruukte en die mit een Grunneger aoverzetting van 't middelieuwse dierepos Van den vos Reynaerde kwaamp: Van de Vos Reinaerde, oet ’t Middelned. vertoald in ’n Grönneger tongval (1922).

As jongere redacteurs van 't Maandblad Groningen haj Sien Jensema (1896-1994), die naam maakte mit verfiende prozawarken as Berend Kopstubber (1939) en Oelenspaigel ien Stad en Ommelanden (1966), en Jan Boer (1899-1983), die as dichter mit een fikse riege bundels kwaamp. De hoogleraar Duuts in Stad, dichter en criticus Hans Elema (1904-1977) kwaamp mit gedichten aover de netuur en de vergaankelijkheid dervan, die aj niet lös kunt zien van 't vrogge verlies van een zeune. Ok leut e hum grammietig uut aover de discriminatie van 't Grunnings ten opzichte van 't Nederlaands.

Kopstokken

Een hiel eigen plaatse in de Grunninger schrieverije wördt ineneumen deur de dichter Saul van Messel (schrieversname van Jaap Meijer, 1912-1993). Waor veul aandere schrievers heur vanoldse verknuptheid mit 't laand en de gemienschop beschrieft, behaandelde Van Messel vanof de jaoren zestig (en van buten de pervincie) in een lange riege dichtbundels - mangs Grunnings, mangs Nederlaands - 't uutruien in de oorlog van de Jeudse gemienschop in Grunning waortoe e beheurde. Volop in de Grunninger gemienschop stund daorentegen de dichter, verhalen- en tenielschriever en talige organisator Simon van Wattum (1930-1995). Hij was de anzwengelder van Nedersaksische tiedschriften as Twijspaalk en 't Swieniegeltje, welk leste contacten bouwde tussen Nedersaksische schrievers in Nederlaand en van aover de gröppe. Wieder was Van Wattum ien van de drievende krachten achter de Vosbergenschriefwiese, een mandielige Nedersaksische schriefwieze die veur partie uutgaves gebruukt wördden mar niet ansleug. In zien dichterije wördden de sonnettenkraans veur verscheiden naovolgers een bron van inspiratie; zien verzamelde dichtwark (Twijstried, 1980) wördden samenesteld deur humzölf en deur hoogleraar Nedersaksisch Hendrik Entjes.

Bronnen

Tonnis Musschenga en Tonko Ufkes (2008), Lezen en schrieven ien Grunneger toal. Bie t viefde lustrum van tiedschriften Krödde & Toal en Taiken, Stad: Universiteitsbibliotheek Groningen & Barkhuis

Dit stok is eschreven in 't Zuudwest-Drèents.