Biele

Ne biele is een gerei um materialen as holt met te hakken, splitten en kleuven. Et warkt ook best as woapen. Et besteet rechtevoort meesttieds oet nen kop en nen stellen. De eerste bielen, de voestbielen, wörden al 1,5 miljoon joar terugge broekt. Dee stamt oet de steentied, warren van steen en hadden ginnen stellen. Leu deden dodestieds keien ofbikken en maken der an de ene kante nen ronden kop an en een sniedvlak der tegenoaver. Et ronde gedeelte kon in de hande hölden worden. Zo'n 6000 joar vuur Kristus bedachten leu dat et plezeriger warken was as der nen stellen an zat. Et leaverden ook mear kracht. Den stellen is van oorspronk van holt, mer rechtevoort he'j ze ook van kunststof of glasvezel.

Et gef nen hoop verskeidene soorten bielen, dee roewweg zint in te delen in twee kategoriejen: hakbielen en kleufbielen. De eersten hebt nen dunnen wigvörm um holtvezels duurmidden te hauwen, kleufbielen hebt nen brederen wigvörm um holtvezels van mekaar of te wrikken. Umdat ne biele in verholding redelik makkelik te maken is, geldt et ook as ene van de euldste woapens. Van oldsher is de biele een geleefd handelsvuurwarp. Al vanoet de steentied zint bepoalde 'bielenfabrieken' bekend, onder mear in:

Great Langdale, Engeland (tufsteen)
Rathlin-eiland, Ierland (porcellaniet)
Krzemionki, Polen (flint)
Flintmienen van Spiennes, België (flint)
Plancher-les-Mines, Frankriek (peliet)
Aosta-dal, Italië (omfaciet).

In et Nedersaksisch verwis et woord biele meesttieds noar de kleindere handbielen. Disse hebt vake ook nen platten kop an de achterkante, zodat der ook met etimmerd kan worden. Et gröttere wark, um beume met umme te hauwen, neumt ze ne aks(e) of eks(e).