Watermöäle Den Haller

Den Haller in Depenheim is ne watermöäle den as al in et 12. jårhunderd enöömd wördt. Volgens ne oorkunde uut 1169 had Wolbert, Heyr van Depenheim, "hoff geholden op syn castrum beneven de watermolen." Ouk steyt de möäle nöömd up de goderenlyste van den graaf van Depenheim Hendrik van Dale uut denselvden tyd en up nen breev uut 1237 oaver nen karkenskeid tüsken Depen en Markel. Dårmed höyrt et by de öldste noch warkende watermöälen van Neaderland.

Den Haller in 2025

Geskedenisse

In 1331 kochteden Bisskop van Utrecht Jan van Diest den heylen heyrlikheid oaver, med dårby de möäle. Mär den kreag geldgebrek. Dårümme dea hee de möäle verpanden an den Heyr van Brederode, den graaf van Gelre. Swolle, Kampen en Daeventer sköäten den bisskop geld vöär. Dårdöär kreagen se ouk wat to seggen oaver de möäle. Daeventer möäg ouk noch soldåten in Depenheim underbrengen. Wyders had de stad hougheidsrechten vöär beake en möäle.

Eigendom van Daeventer

Langen tyd höyrden de möäle Daeventer. Rund 1500 hadde Daeventer de Skipbeake låten graeven üm handel to dryven med Twente en Westfalen. Mär de Depense möälenbeake was togelyke ne verbinding tüsken Skipbeake en de Regge. Dat sol bedüden dat stad Swolle ouk in de Skipbeake kunde kummen en dat was neet de bedolige. Den mülder must vöärkummen dat der goderen langs den möälenkolk oavereslån wörden. Mär den handel versköäf, en skeypvårt oaver de Skipbeake in Regge smeyt niks meyr up, düs verkochteden Daeventer de möäle an mülder Hallers, vandår den name Den Haller.

In et Daeventer archiv is sat to vinden oaver underhold en herstelwark an de möäle uut de 16., 17. en 18. eywe; den anskaf van nen möälensteyn, stro up et dak leggen, herstel van et böänewark en torechtemaken van de slüse.

Neagen domeinburen

In de koupakte van 1331 steyt ouk wat oaver 'den Meynhof (arve Nijhof) de leghet bider molen tot Dyepenhem'. As eanigsten domeinbuur möäg arve Nijhof 'vry- en vöärmalen', mär dår stünden dree verplichtingen teagenoaver. Nijhof must et vervoor regelen as der eyns in de teen jår nen nyen maalsteyn uut Daeventer must kummen. Hee must helpen den möälensteyn to draien by et 'billen' (byskarpen van den steyn) en as den mülder vord was must hee et waterpeil byholden. Acht andere domeinburen hadden enkel vöärmaalrecht. See musten den stro vöär et dak leyveren en dårvöär kreagen se vöärrang by et målen. Ouk möägen see pöäpel poaten en hakken an den möälenkolk. Dårvöär musten se dan den over underholden.

Jan Hallers

Begin 1870 verkochteden de stad Daeventer by ne oapenbåre veiling Jan Hallers de möäle. Den was al seyd 1846 pachter. Trouwd was Jan Hallers neet, hee woanden der med syn süster, den ouk neet etrouwd was. Nen anderen süster was in Goor etrouwd med nen Tellmann. Dee kreagen nen söäne, H.H. Tellmann. Eind 1867 küm den by Jan Hallers in de leyre üm mülder to worden. Do as Jan uut de tyd küm, wör Tellmann den nyen eygener. Lange hölde hee dat neet vul, al in 1895 must hee de möäle döärverkoupen an Graaf Schimmelpenninck van kasteel et Nijenhuis. Töt 1926 bleav hee pachter.

Do as Schimmelpenninck 25 jår etrouwd was gavven hee de möäle as kado an de gemeynde Depenheim, under vöärwaerde dat de gemeynde de möäle warkend must holden. Üm dat sou to holden dea hee der ouk ne underholdsbörse by. Ümdat Tellman der ja noch altyd warkeden, kreag hee et vöär et leaven in pacht. Syne söäns, Gerrit (Hallers-Gert) en Herman (Hallers-Herman) hebbet töt de jåren '70 noch alle dage grån emalen. April 2007 kreag Stichting Den Haller de möäle in handen.

Ståt

In 1959 kreag de möäle en oorsprungelik waterrad med acht eböägene eykene spaeken. Up ansichtkaarten uut 1905 steyt de möäle med en rad med ses rechte spaeken. In 2005 weader vervüngen. Üm genog waterkracht to leyveren is der in 2006 nen stüwvyver by achter egraeven.

De buurderye nöäst de möäle is bouwd in 1680. Dår woanden den mülder. Mär malen kösteden tyd, düs kreagen de buren under et wachten nen borrel eskünken. Rechtevoord is de buurderye noch altyd en restaurant.

Y müttet et mär weaten

Under et olde gilderecht möäg nen mülder en deyl van et emålene selv holden, as betaling. De verholding was vake 1/24. of 1/16. deyl van et emålene. Med nen ekeden skeppel haalden den mülder dan syn deyl uut et emålene. De buren keaken nauw to dat hee neet tovöäle nöäm. Der wör dan esegd dat hee ouk 'med de mouwen' skeppeden. vöäral mülder Baneman stünd bekend üm syn 'allemachtige skeppen'. Et verhaalke geyt dat nen unuplettenden burensöäne by de katechisaty de vråge kreag wee as de Almachtige Skepper was. Sünder haperen sea hee: 'Jan Baneman van Den Haller.'