Freesche Spraken

De freeschen Spraken (noordfreesch friisk, fresk, freesk, frasch, fräisch, freesch, Saterfriesisch fräischi, westfreesch frysk) is en Grupp van westgermaansche Talen. Dat Freesch word in de Noord-Nedderlannen (Provinz Freesland un en paar Logen in de Provinz Grunneng) un in wat lüttjeder Streken in Düütschland, in de Bunnslanden Neddersassen un Sleswig-Holsteen snackt.

Freesche Spraken
Snackt in	Düütschland Düütschland (Noordfreesland, Saterland), Nedderlannen (Europa) Nedderlannen (Freesland)
Sprecher	~ 500.000
Klassifikatschoon	Indoeuropääsch Germaansch Westgermaansch Freesch
Offitschell Status
Amtsspraak in	Nedderlannen (Europa) Nedderlannen (Provinz Freesland), Düütschland Düütschland (Kreis Noordfreesland)
Minnerheden/ Regionaalspraak in	Düütschland Düütschland Nedderlannen (Europa) Nedderlannen
Spraakkoods
ISO 639-1	fy (westfreesch)
ISO 639-2	fry (westfreesch) frr (noordfreesch) stq (saterfreesch)
ISO 639-3	fry (westfreesch) frr (noordfreesch) stq (saterfreesch)

Freesche Spraken vundaag:
     Westfressch
     Noordfreesch
     Saterfreesch

Dat gift de Menen, dat dat Freesch neet blot en Taal is, man en hele Taalgrupp, umdat de dree Twillen van de freeske Spraak düdelk verscheden bünd: de Snackers könen sük bold neet mitnnaner unnerhollen. Dat gift dat Westfreesch, dat Oostfreesch un dat Noordfreesch. Dat Benömen geiht faken wat döörnanner mit de Betekens van Spraken, wat vandag ok in de Freeslannen proot worden, man neet Freesch bünd. So word de westfreesche Spraak in de Nederlannen blot "Freesch" ("Frysk") of "Westerlauwers Freesch" nömd umdat Westfreesch al na en Streektaal in Noord-Holland wiest.

Klassifikatschoon

De freeschen Spraken sünd een Telgen binnen dat westgermaansche. Se billt mit Enegelsch un Plattdüütsch de noordseegermaanschen Spraken. Besünners mit dat engelsche givt dat noch enegere Övereenkümst so dat de twee de anglo-freesche Grupp billt.

Twiegen un Ünnerdelen vun de Freesche Spraakgrupp

Dat Freesch kann so indeeld worden:

• Noordfreesch
  • Eilandnoordfreesch
    • Sylter Freesch (Sölring)
    • Föhr-Amrumsch Freesch (Feering-Öömrang)
    • Helgolandsch Freesch (Halunder)
  • Fastlandnoordfreesch
    • Noordergoesharder (Hoorning)
    • Middelgoesharder
    • Südergoesharder (al utstürven)
    • Wiedingharder
    • Halligfreesch (binah utstürven)
    • Bökingharder (Mooring)
    • Karrharder (binah utstürven)
• Oostfreesch (ok Oosterlauwersk Freesch)
  • Werserfreesch (utstürven)
    • Wangerooger Freesch (um dat Jahr 1950 utstüven)
    • Wusterfreesch (um dat Jahr 1700 utstürven)
    • Harlinger Freesch (utstürven)
    • anner Dialekten (utstürven)
  • Eemsfreesch
    • Saterfreesch
    • anner Dialekten in't westelke Oostfreesland un Grunneng (utstürven)
• Westfreesch (ok Westerlauwersk Freesch)
  • Fastlandsfreesch
    • Klaifreesch
    • Woldfreesch
    • Südhoekfreesch
  • Hiddelopisch Freesch
  • Oost- un Westterschellingsch
  • Schiermunkoogsch

In de Freesche Städer in Fryslân word en Mischtaal mit Nedderlanske Woorden un freesche Grammatik proot, dat Stadtsfreesch. Man dit Spraak word neet to dat Freesch rekent. Dat Stellingwarfs un dat Grunnengs (beid Nedersasske Dialekten) hebben en Freesch Infloot, nett as dat oostfreesch Platt.

Verscheden freesche Wöör

Achteran weert de Wöör in verscheden freeschen Spraken un Dialekten vergleken. Denn kann een sik al en beten vörstellen, wat for'n Unnerscheed dat dor gifft.

Plattdüütsch	Ooldfreesch	Frysk	Halunder	Sölring	Fering	Mooring[1]	Seeltersk[2]
„Fatt“	fet	fet	fat	fat	feet	tan, feet	Fät
„Mann“	mon	man	man	man, karming	maan, karmen	moon, karmen	Mon
„Maant“	monath	moanne	muunt	muun	muun	moune	Mound
„Rad“	fial, hwel, reth, thial	tsjil, red	rat, wel	weel	wel	fiilj	Jool, Rääd
„anner“	othar	oar	uur	üder	öler (ööder)	ouder	uur
„fiev“	fif	fiif	fiuw	fif	fiiw	fiiw	fieuw
„us“	us	ús	is	üüs	üs	üs	uus
„Küken“		hinnepyk	sikkelk	hen'k	hen'k	schükling	Suken
„Kark“	tziurke	tsjerke	kark	serk	sark	schörk	Säärke
leggen	ledza	lizze	lai	lii	lei	leede	lääse
„Ross“	hors	hynder	hings	hingst	hingst	haingst	Hoangst
„Mess“	mes, sax	mes	knüf	knif	knif	knif	Soaks
„Fohrrad“	-	fyts	rat	weel	wel	fiilj	(Foar-)Rääd

Frisistik

De Wetenschop, de freesche Spraken in allen eren Perioden un Varietäten uutforschen deit, heet Frisistik oder Freesche Philologie.

Kiek ok bi

• Ooldfreesch
• Oostfreesch (Spraak)
• Frysk
• Saterfreesch

Weblenken

Wikipedia up Noordfreesch

Wikipedia up Saterfreesch

Wikipedia up Westfreesch

Literatuur

• Vilhelm Tams Jörgensen: Snaak friisk!: interfriisk leksikon, Breedsteed, 1993, 2. Uplaag, ISBN 3-88007-215-9
• Horst H. Munske, Nils Århammar u. a. (Ruutgevers): Handbuch des Friesischen. Walter de Gruyter, Tübingen 2001, ISBN 3-484-73048-X