República de Guatemala
(Details) (Details)
Basisgegevens
Officiële landstaal	Spaans
Hoofdstad	Guatemala-Stad
Regeringsvorm	Presidentiële republiek
Staatshoofd	Alejandro Giammattei
Regeringsleider	Alejandro Giammattei
Religie	katholiek 47% protestant 40%
Oppervlakte	108.889 km² [1] (0,4% water)
Inwoners	11.237.196 (2002)[2] 17.153.288 (2020)[3] (0000157530 157,5/km² (2020))
Bijv. naamwoord	Guatemalaans, Guatemalteeks
Overige
Volkslied	Guatemala Feliz
Munteenheid	quetzal (GTQ)
UTC	−6
Nationale feestdag	15 september
Web | Code | Tel.	.gt | GTM | 502
Voorgaande staten
Verenigde Staten van Centraal-Amerika 1839
Detailkaart
Portaal    Landen & Volken

Guatemala, officieel de Republiek Guatemala (Spaans: República de Guatemala), is een land in Centraal-Amerika, grenzend aan Mexico, Belize, Honduras en El Salvador. Guatemala heeft een uitermate gevarieerd landschap. In het midden en noordwesten van het land bevindt zich een hoogvlakte met berg- en vulkaantoppen tot boven 4000 meter hoogte. In departement Petén bevinden zich de beroemde Mayaruïnes van Tikal. De zuidelijke kuststreek en het westen van Guatemala zijn relatief vlak en worden intensief gebruikt voor het verbouwen van suikerriet, fruitteelt en veeteelt. De hoofdstad is Guatemala-Stad, dat gelegen is in het departement Guatemala.

Geschiedenis

Zie ook: Geschiedenis van de Mayabeschaving

Van de vierde tot de elfde eeuw was Guatemala het kerngebied van de Mayabeschaving. In 1523 werd door de Spanjaarden onder leiding van Pedro de Alvarado aan de verovering van het gebied begonnen. Rond 1550 was dat grotendeels voltooid, maar het zou nog tot 1697 duren eer de laatste Mayastaat, Tayasal, viel. Guatemala werd ingedeeld bij het onderkoninkrijk Nieuw-Spanje, waarvan het een kapiteinsgeneraliteit vormde die heel Centraal-Amerika omvatte. Het bestuurlijk centrum is meerdere keren verplaatst. De tweede keer is het naar Antigua Guatemala overgebracht (in het jaar 1543) en de vierde keer naar het huidige Guatemala Stad (in het jaar 1776).

In 1821 werd het als deel van het Mexicaanse Keizerrijk onafhankelijk van Spanje, en twee jaar later scheidde het zich met een aantal andere Centraal-Amerikaanse landen af als de Verenigde Staten van Centraal-Amerika. Die federatie hield op te bestaan in 1840, waarna Guatemala een onafhankelijke republiek werd. Aanvankelijk had Guatemala overwegend conservatieve regeringen. Met het aantreden van de 'liberale' regering van Justo Rufino Barrios in 1871 bloeide de economie op, vooral door de export van koffie; voor de inheemse boerenbevolking betekende zijn regime echter uitbuiting en rechteloosheid. In 1885 kwam een einde aan Barrios' regering toen hij sneuvelde op veldtocht in El Salvador, dat hij had aangevallen in de hoop de Centraal-Amerikaanse eenheid te herstellen.

Rond de eeuwwisseling werd het land onder Estrada Cabrera verder geopend voor buitenlands kapitaal en werden grote concessies verleend aan de Amerikaanse United Fruit Company (UFC). In 1931 vestigde Jorge Ubico zijn dictatuur, die zich vooral kenmerkte door militarisering van de samenleving en een verdere machtsuitbreiding van de UFC. De indiaanse bevolking bleef overwegend een uitgebuite onderklasse. Toen Ubico steeds autoritairder begon op te treden, werd hij na een onbloedige volksopstand in 1944 afgezet, hetgeen een korte periode van democratie en voorspoed inleidde, de 'tien jaren lente'. In 1945 trad namelijk de hervormer Juan José Arévalo aan, in 1951 opgevolgd door de sociaaldemocraat Jacobo Arbenz Guzmán. Deze startte landhervormingen, tot woede van het leger, de UFC en de Verenigde Staten, die zijn regering in 1954 omver wierpen.

Deze staatsgreep vormde het begin van een schier eindeloze reeks van militaire dictators, terwijl, vanaf 1962, een links-geïnspireerde guerrilla zich begon te roeren. Vanaf de jaren zeventig ontaardde het geweld tot een bloedige burgeroorlog (eufemistisch het 'gewapende binnenlandse conflict' geheten), waarvan – buiten de steden althans – vooral de indiaanse bevolking het slachtoffer werd. Voor de Amerikaanse president Jimmy Carter reden om de militaire hulp te staken. Israël (dat al vanaf 1974 wapens leverde aan Guatemala, zoals Galilgeweren en Uzi-machinegeweren^[4]) werd bereid gevonden om in dit gat te springen.^[5] Ronald Reagan wilde weer wapens leveren, maar het Congres bleef bij het verbod.

Het geweld culmineerde in de dictatuur van de evangelikaal Efraín Ríos Montt (1982–1983), tijdens wiens regime het leger op grote schaal massamoorden op de Mayaanse boerenbevolking organiseerde (Guatemalteekse Genocide).

De democratie werd, althans formeel, in 1986 hersteld met het aantreden van burgerpresident Vinicio Cerezo; de volgende presidenten zouden met één uitzondering allen burger zijn. Tien jaar later pas werd de burgeroorlog beëindigd onder Álvaro Arzú en keerde de vrede langzaam maar zeker terug. Sedert 1986 is Guatemala overwegend door centrum-rechtse en rechts-populistische regeringen bestuurd. De huidige president, Alejandro Giammattei (sinds 2020), vormt daarop geen uitzondering.

In 2021 vieren de republieken Costa Rica, El Salvador, Guatemala, Honduras en Nicaragua gezamenlijk hun 200-jarige onafhankelijkheid.Bicentenario de Independencias.

Demografie

Bevolking

Mestiezen vormen ongeveer tweeënveertig procent, zij worden Ladino's genoemd. De overige 48 procent bestaat uit indigenas of 'inheemsen' – met een misleidende term ook wel 'Indianen' genoemd – waarvan het overgrote deel Maya.^[6] De Mayavolkeren bestaan in Guatemala alleen al uit 23 verschillende groepen met elk hun eigen taal. Een andere groep zijn de Europeanen van Duitse, Belgische, Franse of Engelse afkomst, 10 procent. Andere indianenvolken zijn de Xinka en de Garifuna.

Taal

De officiële landstaal is het Spaans, maar een aanzienlijk deel van de bevolking spreekt Mayatalen, in totaal 21, waarvan het K'iche' (Quiché), Kaqchikel, Q'eqchi' (Kekchi) en Mam de belangrijkste zijn. In sommige andere delen wordt het Garifuna of het Xinca gesproken. In enkele, meestal afgelegen, delen van Guatemala is de Mayabevolking niet tweetalig. De naam Guatemala is afkomstig uit het Kaqchikel en betekent Land van veel bomen.

Religie

De meerderheid van de bevolking is katholiek. Na 1871 werd de Katholieke Kerk vervolgd in Guatemala en werden haar bezittingen geconfisqueerd door het liberale, antiklerikale bewind van presidenten García Granados (1871–1873) en Rufino Barrios (1873–1885). In de Grondwet van 1956 werd de vrijheid van godsdienst vastgelegd, evenals het recht van kerken op grondbezit; ook godsdienstonderwijs op de scholen is sinds 1958 weer toegestaan.

Het protestantisme is de laatste decennia sterk in opkomst. Meer dan een derde van de Guatemalteken is inmiddels protestant (34,56%).

Ongeveer 5% van de bevolking volgt nog de rituelen van de oorspronkelijke indiaanse religie, hoewel de Maya's het katholicisme wel sterk vermengen met hun oorspronkelijke gebruiken.

Bestuurlijke indeling

Zie Departementen van Guatemala voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Guatemala is onderverdeeld in 22 departementen:

Alta Verapaz — Baja Verapaz — Chimaltenango — Chiquimula — El Progreso — Escuintla — Guatemala — Huehuetenango — Izabal — Jalapa — Jutiapa — Petén — Quetzaltenango — Quiché — Retalhuleu — Sacatepéquez — San Marcos — Santa Rosa — Sololá — Suchitepéquez — Totonicapán — Zacapa

Geografie

Hooglanden van Guatemala

Guatemala-Stad

Guatemala ligt in Centraal-Amerika. In het zuiden grenst het aan de Grote Oceaan en in het noorden aan de Golf van Honduras. Het land is bergachtig, op de kustgebieden na. De noordelijke regio El Petén is een kalksteenplateau. Het grootste meer van het land is het Izabalmeer, dat in verbinding staat met de Golf van Honduras. Aan de andere kant van het land ligt het Meer van Atitlán, een door vulkanen omringd meer (caldera).

Klimaat

Het klimaat van Guatemala kent een nat seizoen (mei–oktober) en een droog seizoen (november–april). Alhoewel Guatemala in de tropische klimaatzone ligt en overwegend warm en zonnig weer kent, kunnen de plaatselijke weersomstandigheden hiervan flink afwijken, met name door de grote hoogteverschillen.

In Quetzaltenango (2200 meter hoogte) is nachtvorst niet ongebruikelijk in de maanden oktober tot december, terwijl enkele tientallen kilometers naar het zuiden de temperatuur zelden onder 15 graden Celsius komt.

Doordat Guatemala vrij ver westelijk ligt ten opzichte van het Caraïbisch gebied, komen orkanen er nauwelijks voor. Toch hebben in 1998 orkaan Mitch en in 2005 orkaan Stan wel voor aanzienlijke schade en vele slachtoffers gezorgd.

Steden

Met ongeveer een miljoen (2,8 miljoen inclusief de Área Metropolitana de Guatemala^[7]) inwoners is Guatemala-Stad de grootste stad van het land. De zeven andere steden van die AMG zijn: Amatitlán, Chinautla, Mixco, Petapa, Santa Catarina Pinula, Villa Canales en Villa Nueva.

Andere grote steden zijn: Chichicastenango, Cobán, Escuintla, Jalapa, Jutiapa, Quetzaltenango, San Juan Sacatepéquez, San Pedro Carchá en Santa Cruz Barillas. Toeristische steden zijn Antigua Guatemala en Quetzaltenango.

Politiek

Guatemala is een republiek en een democratie. De huidige grondwet dateert uit 1985. Het land heeft een eenkamerstelsel, het parlement is het Congres van de Republiek bestaande uit 158  zetels. Om de vier jaar zijn er verkiezingen. Aan het hoofd van het land staat de president van Guatemala, die zowel staatshoofd als regeringsleider is. Alejandro Maldonado Aguirre volgde in 2015 de afgetreden Otto Pérez tijdelijk op. De huidige president is Alejandro Giammattei, die in januari 2020 de opvolger werd van Jimmy Morales. De president vormt het kabinet en mag ministers benoemen en ontslaan. Politieke instabiliteit is een probleem, sinds het terugkeren van de burgerregering in de jaren tachtig heeft geen enkele politieke partij twee achtereenvolgende verkiezingen gewonnen.

In het land komen nog wel mensenrechtenschendingen voor en is er veel corruptie. Veel mensenrechtenschenders uit de verschillende militaire dictaturen die het land heeft gekend lopen nog op vrije voeten. Ook geweld tegen vrouwen komt veel voor. De Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) zette het land tussen 1991 en 2012 al 15 keer op de lijst van de Commissie voor de Toepassing van de Normen, wegens grove schendingen van de arbeids- en mensenrechten. In 2018 stond het land op plaats 141, van de 180 landen die beoordeeld zijn, op de corruptie-index van Transparency International.^[8]

Op de Index van Menselijke Ontwikkeling scoort Guatemala op Haïti na het laagst van het Amerikaanse continent (0,627 in het 2015-rapport) en de misdaadcijfers zijn alleen in El Salvador hoger.

Guatemala is lid van onder andere de Organisatie van Amerikaanse Staten en de Verenigde Naties.