Hoge der A

Hoge der A en Lage der A zijn de benamingen van de straten in Groningen langs beide zijden van de A tussen de Brugstraat en de Visserstraat. De beide straten worden met elkaar verbonden door de Visserbrug in het noorden en de Abrug in het zuiden.

Hoge en Lage der Aa
Hoge der A
Geografische informatie
Locatie	Groningen
Begin	1e Verlengde Visserstraat - 2e Visserstraat
Eind	1e Lage der A - 2e Astraat en de Brugstraat
Lengte	1e ca 120 m - 2e ca. 400 m
Algemene informatie
Genoemd naar	A
Bestrating	klinkers
Bebouwing	Monumenten

De Hoge en Lage der A vormen door hun vele historische panden en de er gelegen bruine vloot een van de meest schilderachtige plekken van de stad. Jaarlijks worden er verschillende evenementen georganiseerd, waarvan Winterwelvaart een van de bekendste is.

Naam

Hoge duidt op de hoge kade langs de A aan de oostzijde. De lage kade is gelegen aan de westelijke oever. Het hoogteverschil zou te verklaren zijn doordat vanwege de Hondsrug het maaiveld aan de oostzijde van de A hoger was dan aan de westzijde.

Gezegd wordt dat de hoge kade werd gebruikt voor het lossen van schepen bij hoogwater en de lage bij laagwater. Tot 1877 was de invloed van de zee merkbaar in de stad. Na de afdamming van het Reitdiep door de Provinciale dijk zijn deze invloeden verdwenen.

De Hoge der A werd vroeger ook wel ten noorden bij de A genoemd ter onderscheiding van de Katrijp (huidige Kleine der A) ten zuiden van de (binnenste) Apoort.

Omtrent het gebruik van het lidwoord, de of het Hoge der A, bestaat onduidelijkheid. De meeste stadjers gebruiken het, terwijl de gemeente een voorkeur lijkt te hebben voor de.

Geschiedenis

De Drentsche Aa, in de stad kortweg A genoemd, vormde oorspronkelijk de westelijke begrenzing van de stad Groningen. Vondsten wijzen erop dat dit deel reeds bewoond werd in de 8e of 9e eeuw.^[1] Dit deel van Groningen was van oudsher gericht op de handel. De Hoge der A was de eerste haven in de stad, gelegen aan de oude stadskern. Langs deze kade bevond zich vermoedelijk dan in de middeleeuwen ook geen stadswal of stadsmuur. Wel worden er in de 15e eeuw een aantal torens genoemd. In de 12e eeuw werd de Abrug over de A gelegd. Vanaf de 13e eeuw verrezen er een aantal steenhuizen van gegoede burgers en werd ook de Apoort gebouwd bij de aanleg van de stadsmuur rond 1260. In de 14e eeuw werd ten westen van de A het Menrediep aangelegd, waardoor een dubbele kade ontstond. In de 15e eeuw werd de A met de Bourgondische uitleg binnen de rondelen en daarmee binnen de stad getrokken. Aan noordzijde werd in die tijd de Kranepoort gebouwd, later gevolgd door de Kranepijp. De Apoort werd in de loop der tijd driemaal verplaatst naar buiten. Het Menrediep raakte in de tweede helft van de 16e eeuw overbodig en werd vervolgens gedempt.

Bij de grote uitleg en aanleg van de vestingwerken begin 17e eeuw ontstond aan westzijde van de A een nieuwe rij bebouwing, die de naam Lage der A kreeg. De A werd bij de uitleg aan noordzijde aanvankelijk afgesloten met de nieuwe Kranepoortenpijpen. Omdat het schip van de Kamer van de WIC in Groningen hier echter niet goed doorheen paste, werden deze al in 1633 weer geslecht. In 1636 werden hier de Kleine Spilsluizen aangelegd. Met het slechten van de vestingwerken en de aanleg van de Provinciale dijk vanaf 1874 werden de poorten en sluizen verwijderd.

Fotogalerij

• 
  Hoge en Lage der A gezien vanaf de Vissersbrug
• 
  Hoge der A gezien vanaf de A-brug (2009)
• 
  Hoge der A vanaf de kant (2023)
• 
  Hoge en Lage der A bij sneeuwval gezien vanaf de Abrug
• 
  Hoge der A met de visbanken. Aquarel van Jan Bulthuis uit 1773.
• 
  Hoge der A gezien vanaf de A-brug (1900)
• 
  Gezicht over de Noorderhaven en de Vissersbrug naar de Hoge en Lage der A (ca. 1882)
• 
  Hoge der A tijdens kerstmanifestatie WinterWelVaart 2015
• 
  Traditionele kustvaarder Anda gemeerd aan de Hoge der A (2009)

Rijksmonumenten

Langs dit deel van de A staan 29 rijksmonumenten, 20 aan de hoge kant, 9 aan de lage kant. Ook staan er 14 gemeentelijke monumenten, 5 aan de hoge en 9 aan de lage kant.

Hoge der A

Object	Bouwjaar	Architect	Monument	Afbeelding
Hoge der A 1/ Brugstraat 31	1905 1905	Jelsma Ybele Jelsma	RM 485452
Brugwachtershuisje Brugwachtershuisje Abrug t.o. Hoge der A 1a	1925 ca. 1925	Bouma 1924 S.J. Bouma	GM 102364
Pakhuis Libau Hoge der A 5	1300 late 13e eeuw		RM 18513
Pakhuis Eem Hoge der A 6	1330 ca. 1330		RM 18514
De drie Vlasblommen Hoge der A 7	1500 15e eeuw		RM 18515
Hoge der A 8			RM 18516
Hoge der A 9	1625 late 16e of vroege 17e eeuw		RM 18517
Hoge der A 12	1500 middeleeuwen		RM 18518
Hoge der A 13			RM 18519
Hoge der A 14			RM 18520
Batavia Hoge der A 16			RM 18521
Hoge der A 17	1400 13e/14e eeuw		RM 18522
Hoge der A 18	1325 late 13e/vroege 14e eeuw		RM 18523
Hoge der A 19			RM 18524
Hoge der A 20	1900 18e/19e eeuw		RM 18525
Pakhuis London Hoge der A 21	1500 15e eeuw		RM 18526
Pakhuis v/h Adriani Hoge der A 22	1500 middeleeuwen		RM 18527
Dubbel pakhuis Hoge der A 23	1500 middeleeuwen		RM 18528
Hoge der A 26			RM 18529
Hoge der A 29	1700 waarsch. 17e eeuw		GM 102377
Hoge der A 30	1700 waarsch. 17e eeuw		GM 102398
Urinoir t.o. Hoge der A 31	1925 ca. 1925	Bouma 1925 S.J. Bouma	GM 102379
Hoge der A 33-33a	1500 mog. 15e eeuw		GM 102380
Hoge der A 35	1874 1874		RM 18530
Hoge der A 37	1625 late 16e eeuw of vroege 17e eeuw		RM 18531

Lage der A

Adres	Bouwjaar	Beschrijving	Monument	Afbeelding
Lage der A 2-2/11	1923 1923	Vm. pakhuis Waterborg ontworpen door Kazemier 1923 Kazemier & Tonkens	GM 102496
Lage der A 5-7/1	1876 1876	Vm. pakhuiscomplex Friesland / De Vooruitgang	GM 102488
Lage der A 8			RM 18540
Lage der A 9-10b	1933 1933	Bulder H.B. Bulder	RM 485817
Lage der A 12	1885 1885		RM 485842
Lage der A hoek Dwartstraat	1875 1875	Hoekpand met verdieping onder schilddak	RM 18450
Lage der A 14	1875 1850-1875		RM 18541
Lage der A 17			RM 18539
Lage der A 18			RM 18542
Lage der A 21	1875 1875		RM 485811
Lage der A 24			RM 18543
Lage der A 25/1	1880 ca. 1880		GM 102491
Lage der A 29			GM 103695
Lage der A 32	1575 1575-1600		GM 102506
Lage der A 33 Verlengde Visserstraat 2	1896 1896		GM 102493
Lage der A 35	1650 1600-1650		GM 102494
Lage der A 36			GM 102507
Lage der A 38			GM 102508

Mediabestanden

Zie de categorie Hoge der A van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Mediabestanden

Zie de categorie Lage der A van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

1. Veenman F. & G. Kortekaas, Archeologie in 2011. 3. Hoge der A 3, opgraving (archisnr. 43731) 18 tot en met 21 november 2011. Hervonden Stad p. 11. Stichting Monument en Materiaal (2012). Gearchiveerd op 31 juli 2023. Geraadpleegd op 7-3-2021.

Straten en pleinen in de binnenstad van Groningen

Achter de Muur · Akerkhof · Akerkstraat · Broerstraat · Brugstraat · Bruine Ruiterstraat · Burchtstraat · Butjesstraat · Carolieweg · Coehoornsingel · Donkersgang · Driften · Emmaplein · Folkingestraat · Folkingedwarsstraat · Ganzevoortsingel · Gasthuisstraatje · Gedempte Kattendiep · Gedempte Zuiderdiep · Gelkingestraat · Grote Kromme Elleboog · Grote Markt · Guldenstraat · Guyotplein · Haddingestraat · Haddingedwarsstraat · Hardewikerstraat · Hereplein · Herebinnensingel · Heresingel · Herestraat · Hoekstraat · Hofstraat · Hoge der A · Hoogstraatje · Jacobijnerstraat · Kleine der A · Kattenhage · Kleine Kromme Elleboog · 't Klooster · Kostersgang · Koude Gat · Kreupelstraat · Kwinkenplein · De Laan · Lage der A · Lopende Diep · Lutkenieuwstraat · Marktstraat · Martinikerkhof · Munnekeholm · Muurstraat · Naberstraat · Nieuwe Boteringestraat · Nieuwe Ebbingestraat · Nieuwe Kerkhof · Nieuwe Kijk in 't Jatstraat · Nieuwe Markt · Nieuwstad · Noorderhaven · Oosterstraat · Ossenmarkt · Oude Boteringestraat · Oude Ebbingestraat · Oude Kijk in 't Jatstraat · Papengang · Pausgang · Pelsterstraat · Peperstraat · Poelestraat · Praediniussingel · Rademarkt · Radesingel · Reitemakersrijge · Rode Weeshuisstraat · Schoolstraat · Schoolholm · Schuitemakersstraat · Schuitendiep · Sieboldsgang · Singelstraat · Sint Jansstraat · Sint Walburgstraat · Spilsluizen · Stationsstraat · Steentilstraat · Stoeldraaierstraat · Torenstraat · Turfstraat · Turfsingel · Turftorenstraat · Ubbo Emmiussingel · Vismarkt · Visserstraat · Waagstraat · Zoutstraat · Zwanestraat