Morfologische typologie

Morfologische typologie is een onderdeel van de <a href="/nl/Taaltypologie" title="Taaltypologie" class="wl">taaltypologie</a> dat talen structureert op grond van hun <a href="/nl/Morfologie_(taalkunde)" title="Morfologie (taalkunde)" class="wl">morfologische</a> kenmerken. Morfologische taaltypologie is als discipline ontwikkeld door de gebroeders <a href="/nl/Friedrich_von_Schlegel" title="Friedrich von Schlegel" class="wl">Friedrich von Schlegel</a> en <a href="/nl/August_von_Schlegel" title="August von Schlegel" class="mw-redirect wl">August von Schlegel</a>.

Volgens deze discipline kunnen alle talen grofweg worden onderverdeeld in twee groepen: <a href="/nl/Synthetische_taal" title="Synthetische taal" class="wl">synthetische talen</a> en <a href="/nl/Analytische_taal" title="Analytische taal" class="wl">analytische talen</a>. Binnen deze groepen zijn weer allerlei subcategorieën, waarvan de <a href="/nl/Isolerende_taal" title="Isolerende taal" class="wl">isolerende talen</a>, de <a href="/nl/Agglutinerende_taal" title="Agglutinerende taal" class="mw-redirect wl">agglutinerende talen</a> en de flecterende ofwel fusionele talen de belangrijkste zijn. In al deze talen worden morfemen op verschillende manieren behandeld.

In isolerende talen zoals het <a href="/nl/Vietnamees" title="Vietnamees" class="wl">Vietnamees</a> is sprake van een volledige een-op-eenrelatie tussen een woord en een morfeem, wat erop neerkomt dat een woord nooit uit meer dan één morfeem bestaat. In analytische talen is sprake van een bijna volledige een-op-eenrelatie. In deze beide taaltypen worden grammaticale relaties uitgedrukt door middel van afzonderlijke woorden in plaats van <a href="/nl/Affix" title="Affix" class="wl">affixen</a> en is er weinig morfologische variatie ofwel <a href="/nl/Woordparadigma" title="Woordparadigma" class="mw-redirect wl">woordparadigma</a>. Betekenisaspecten worden uitgedrukt door middel van vaste volgordes van woorden en zinsdelen of door het invoegen van extra woorden.

In synthetische talen is sprake van veel meer <a href="/nl/Flexie_(taalkunde)" title="Flexie (taalkunde)" class="wl">flexie</a>. Om betekenisaspecten uit te drukken worden morfemen aan de <a href="/nl/Stam_(taalkunde)" title="Stam (taalkunde)" class="wl">stam</a> van woorden toegevoegd, en doordat deze een vaste betekenis hebben doet de volgorde van woorden en zinsdelen minder ter zake; hoogstens wordt een vaste volgorde (bijvoorbeeld de <a href="/nl/SOV-volgorde" title="SOV-volgorde" class="wl">SOV-volgorde</a>) gebruikt om ergens extra nadruk op te leggen. Binnen deze subgroep worden verder de agglutinerende talen onderscheiden (die vaak ook als in mindere mate analytisch in plaats van als synthetisch worden beschouwd) waarbij een morfeem maar één betekenis heeft en duidelijk te scheiden is van het basiswoord, en de flecterende ofwel fusionele talen, zoals het <a href="/nl/Samisch" title="Samisch" class="wl">Samisch</a>, waarbij de grens tussen woord en morfeem veel minder duidelijk is, doordat er niet alleen sprake is van morfemen versus woorden maar ook van <a href="/nl/Porte-manteaumorfeem" title="Porte-manteaumorfeem" class="wl">porte-manteaumorfemen</a>. Bij deze laatste groep speelt ook <a href="/nl/Morfofonologie" title="Morfofonologie" class="wl">morfofonologie</a> een belangrijke rol, in de vorm van bijvoorbeeld klinkergradatie of <a href="/nl/Medeklinkergradatie" title="Medeklinkergradatie" class="mw-redirect wl">medeklinkergradatie</a>.

Een derde categorie, die van de <a href="/nl/Polysynthetische_taal" title="Polysynthetische taal" class="wl">polysynthetische talen</a>, is geïntroduceerd door <a href="/nl/Wilhelm_von_Humboldt" title="Wilhelm von Humboldt" class="wl">Wilhelm von Humboldt</a>, terwijl de term "polysynthetisch" voor dit basiskenmerk van talen al eerder was bedacht door Peter Stephen DuPonceau. Polysynthetische talen hebben een zeer uitgebreide maar vaak ook regelmatige morfologie. Een ander kenmerk van deze talen is <a href="/nl/Polypersonalisme" title="Polypersonalisme" class="wl">polypersonalisme</a> in de werkwoordsvorm. De grens tussen deze groep en de synthetische talen is niet helemaal scherp, en de polysynthetische talen lijken nog het meest op een extreme variant van de synthetische.

Morfologische typologie is een onderdeel van de taaltypologie dat talen structureert op grond van hun     morfologische kenmerken. Morfologische taaltypologie is als discipline ontwikkeld door de gebroeders Friedrich von Schlegel en August von Schlegel. Volgens deze discipline kunnen alle talen grofweg worden onderverdeeld in twee groepen: synthetische talen en analytische talen. Binnen deze groepen zijn weer allerlei subcategorieën, waarvan de isolerende talen, de agglutinerende talen en de flecterende ofwel fusionele talen de belangrijkste zijn. In al deze talen worden morfemen op verschillende manieren behandeld. In isolerende talen zoals het Vietnamees is sprake van een volledige een-op-eenrelatie tussen een woord en een morfeem, wat erop neerkomt dat een woord nooit uit meer dan één morfeem bestaat. In analytische talen is sprake van een bijna volledige een-op-eenrelatie. In deze beide taaltypen worden grammaticale relaties uitgedrukt door middel van afzonderlijke woorden in plaats van affixen en is er weinig morfologische variatie ofwel woordparadigma. Betekenisaspecten worden uitgedrukt door middel van vaste volgordes van woorden en zinsdelen of door het invoegen van extra woorden. 