Speciale effecten

Speciale effecten (Engels: special effects), vaak afgekort tot SFX of SPFX, zijn optische, mechanische of digitale technieken die in film, televisie, fotografie en toneel worden ingezet om effecten te realiseren die niet langs de normale weg kunnen worden bereikt. Speciale effecten worden ook gebruikt als het te duur of gevaarlijk zou zijn om ze in het echt te creëren.

Bij de productie van films en tv-series is een duidelijk onderscheid tussen special effects en visual effects. Special effects zijn dingen die op de filmset tijdens de liveaction opnames worden gemaakt of gedaan. Het departement van de visual effects is verantwoordelijk voor alle, voornamelijk digitale, beeldbewerking en als er naderhand beeldelementen moeten worden toegevoegd, verwijderd of gecreëerd[1].

Speciale effecten kunnen worden opgedeeld in verschillende types. Met optische effecten (ook wel visual effects of fotografische effecten genoemd) wordt het film- of televisiebeeld gemanipuleerd, bijvoorbeeld door het gebruik van bluescreen, waarbij een neutrale achtergrond wordt vervangen met een ander (bewegend) beeld, of door digitale animatie, het gebruik van computers om realistisch ogende beelden te produceren. Mechanische effecten zoals explosies (pyrotechniek), rookmachines, animatronics of Ames-kamers worden daarentegen direct tijdens het filmen ingezet. Een derde type speciale effecten zijn geluidseffecten, kunstmatig gecreëerde of gemanipuleerde geluiden (bijvoorbeeld onweer of wapengekletter). Deze worden niet alleen gebruikt in film, televisie en toneel maar ook op de radio (bijvoorbeeld in hoorspelen) en in computerspelen.

Speciale effecten worden ook ingezet voor andere soorten evenementen, optredens en vormen van vermaak, bijvoorbeeld voor optredens door goochelaars, stuntmannen of popgroepen; bij opera's en musicals; en in pretparken, circussen en discotheken.

Jaarlijkse prijzen voor speciale effecten zijn onder meer de Academy Award for Best Visual Effects, de Saturn Award for Best Special Effects en de MTV Video Music Award for Best Visual Effects. In Nederland wordt door de Nederlandse Vereniging van Visual Effects Professionals (NVX) de NVX award voor beste visual effects uitgereikt.