Abdij van Lessay

Stichting en bloei

De abdij werd gesticht in 1056 door Richard Turstin Haldup en zijn zoon Eudes au Capel, baronnen van La Haye-du Puits, in een moerassig gebied aan de benedenloop van de Ay. Zij hadden de heerschappij over de streek gekregen van Willem II van Normandië, nadat die de machtige, maar opstandige familie Néel de Saint-Sauveur had verdreven. De stichting van de abdij kaderde in een politiek om de Normandische heerschappij te versterken in Cotentin, een uithoek van het hertogdom. Ook kerkelijk was de stichting belangrijk. Na de invallen van de Noormannen had de kerkelijke hiërarchie zich nog niet kunnen herstellen in Cotentin. De stichting werd in 1080 bevestigd door een akte, die door de bisschop van Coutances en door vijftig kerkelijke en wereldlijke hoogwaardigheidsbekleders werd bekrachtigd. De abdij kreeg vele schenkingen en bezat zo landbouwgronden, heidevelden, bossen, visrechten, molens en zoutpannen.

Het waren benedictijnen afkomstig van de abdij van Le Bec-Hellouin die zich in Lessay vestigden. Roger was de eerste abt. Met de bouw van de abdij werd begonnen onder leiding van baron Turstins broer Renouf in 1064. De stenen voor de bouw werden in de nabijheid gewonnen (kalksteen uit Valognes en Picauville, graniet, zandsteen en leisteen voor de daken) en over de weg naar Lessay vervoerd. Tegen het einde van de eeuw waren de kapittelzaal en delen van de abdijkerk (het koor, de transept en twee traveeën van het schip) klaar. In 1178 werd de abdijkerk plechtig ingewijd. De abdij bloeide in de twaalfde en dertiende eeuw. Ze had toen ongeveer zeventig monniken en negen priorijen die van Lessay afhingen, waaronder de priorij van Boxgrove in Sussex. Ze ontving inkomsten van 44 dorpen.

Neergang

De veertiende eeuw was een eeuw van neergang voor de abdij. Halfweg die eeuw telde de abdij nog maar vijftien monniken. Cotentin werd geteisterd door oorlogsgeweld en de pest. Op 11 juni 1356 werd de abdij verwoest door een Engels-Navarrees leger onder leiding van Karel II van Navarra dat optrok naar Cherbourg. Na hun doortocht waren de daken en gewelven en de toren vernield door brand en ook het refectorium en de slaapzaal lagen in puin. Verschillende monniken en lekenbroeders werden vermoord. In 1385 werd begonnen met de wederopbouw onder leiding van abt Pierre Le Roy, maar de werken vielen drie jaar later stil door nieuw oorlogsgeweld. In 1395 werd de werf opnieuw opgestart onder abt Guillaume de Guéhébert en de wederopbouw was klaar in 1420. Vanaf 1478 werd de abdij in commendam gegeven. De inkomsten van abdij vloeiden weg, de gebouwen raakten in verval en het geestelijk leven en de monastieke tucht verslapten. In 1574 tijdens de Hugenotenoorlogen werd de abdij geplunderd door de protestantse troepen van Gabriel I de Montgommery en bleef achter als een ruïne.

Mauristen

Tussen 1620 en 1757 was de abdij in commendam gegeven aan leden van de familie Goyon de Matignon. Abt Léonor II de Matignon probeerde de monastieke tucht te herstellen en nodigde in 1707 de mauristen uit om zich te vestigen in de adbij. Hij stelde bouwmeester Jacques de Cussy aan om de abdijkerk te herstellen. De toren van de abdij kreeg toen een barokke, bolvormige bekroning. Dankzij de hernieuwde inkomsten van de abdij en zware leningen werden tussen 1752 en 1758 nieuwe kloostergebouwen opgetrokken naar plannen van de Cussy en kreeg de abdijkerk in 1778 een nieuw, barok interieur.

Sluiting

Na de Franse Revolutie werd de abdij gesloten. De monniken (het waren er minder dan tien) werden in 1790 verdreven en de gebouwen werden in beslag genomen als nationaal goed. De kloostergebouwen werden in 1791 openbaar verkocht. Koper was burggraaf Louis de Perrochel, die de gebouwen inrichtte als woongelegenheden. De abdijkerk werd toegewezen aan de gemeente als nieuwe parochiekerk, om de oude, vervallen Sainte-Opportunekerk te vervangen. De architecturale waarde van de abdijkerk werd al vroeg in de negentiende eeuw onderkend. Verschillende architecten en archeologen bezochten de kerk en al in 1840 werd ze beschermd als monument historique. Toch leed de kerk door gebrek aan onderhoud. Vooral het barokke interieur en het monument op het graf van Eudes au Capel raakten ernstig beschadigd.

De abdij werd ernstig beschadigd in 1944 bij de bevrijding van Normandië. Op 7 juni werd Lessay gebombardeerd door geallieerde vliegtuigen en op 11 juli bliezen Duitse troepen de abdijkerk op. Tussen 1945 en 1959 werd de abdijkerk gerestaureerd onder leiding van Yves-Marie Froidevaux. In 1946 werden ook de achttiende-eeuwse kloostergebouwen beschermd als monument historique.

De abdij van Lessay werd gebouwd naar het voorbeeld van de negende-eeuwse abdij van Sankt Gallen, die gezien werd als ideale abdij. In Lessay werd de slaapzaal van de monniken wel gebouwd ten noordoosten van de abdijkerk, en niet ten oosten zoals in Sankt Gallen.

Abdijkerk

De abdijkerk is gebouwd in de vorm van een Latijns kruis. Zoals veel romaanse kerken in Normandië bestaat de kerk binnenin uit drie niveaus: boven de grote bogen met dubbele archivolt bevindt zich een tussenverdieping met een galerij bestaande uit kleine dubbele boogvensters, en tenslotte hoge boogvensters. De oorspronkelijke romaanse kapitelen waren geribd terwijl de vijftiende-eeuwse kapitelen heraldische en plantenmotieven bevatten.

De gewelven van de kerk combineren romaanse tongewelven en kruisribgewelven, die bekend zijn uit de gotische architectuur. Deze kruisribgewelven van het priesterkoor en de transept, die omstreeks 1098 afgewerkt werden, behoren tot de oudste ter wereld. Tijdens de wederopbouw van de romaanse kerk tussen 1385 en 1420 werd niet afgeweken van de oorspronkelijke architectuur. De zes westelijke kruisribgewelven werden toen voorzien van een gebeeldhouwde druiper in het midden.

De glasramen van de kerk zijn twintigste-eeuws en dateren van de restauratie na de Tweede Wereldoorlog. Ze werden ontworpen door Simone Flandrin-Latron en gemaakt in het atelier van Francis Chignot. Het glas is neutraal van kleur. Het centrale glasraam in het triforium van de apsis stelt de Heilige Drievuldigheid voor. In de noordelijke transept bevindt zich een modern orgel van Jean-François Dupont uit 1994, dat wordt gebruikt tijdens Les Heures Musicales de l'Abbaye de Lessay.

De vierkanten, massieve toren heeft op een eerste bouwlaag blinde boogvensters en op de tweede bouwlaag vier hoge boogvensters waarvan enkel de bovenste helft open is. Tijdens de restauratie na de Tweede Wereldoorlog werd de barokke ui vervangen door een eenvoudig puntdak.