Armeens

Het Armeens (Հայերեն, hayerēn) is een zelfstandige tak van de Indo-Europese taalfamilie. Het Armeens is de ambtstaal van de republiek Armenië en was dit tot in 2023 ook in Nagorno-Karabach. Daarnaast wordt de taal gesproken door zo'n 6 miljoen mensen in de Armeense diaspora.

Armeens Հայերեն
Gesproken in	Armenië  Georgië  Rusland  Turkije  Cyprus  Verenigde Staten  Frankrijk  Iran  Roemenië  Oekraïne  Polen  Hongarije
Vitaliteit	Veilig
Sprekers	9.500.000
Rang	87
Taalfamilie	* Indo-Europees Armeens
Alfabet	Armeens
Officiële status
Officieel in	Armenië
Taalcodes
ISO 639-1	hy
ISO 639-2	arm/hye
ISO 639-3	hye
■ Verspreiding van het Armeens
Portaal    Taal

Er zijn drie vormen van het Armeens.

• Oudarmeens
• Nieuwarmeens
  • Oost-Armeens
  • West-Armeens

Verspreiding

Zie Armeense diaspora voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het Armeens heeft ongeveer 9 miljoen sprekers. Daarvan wonen er iets meer dan 3 miljoen in Armenië. Daarnaast zijn er Armeense minderheden in o.a. Rusland (2.900.000), de Verenigde Staten (1.500.000), Syrië (320.000), Georgië (248.900), Iran (170.800), Libanon (150.000), Oekraïne (100.000), Frankrijk (70.000), Duitsland (60.000), Turkije (60.000), Irak (60.000), Canada (35.700), Jordanië (8.000), Israël (3.000) en Cyprus (2.740).

Tot 2023 werd het ook door ongeveer 120.000 mensen gesproken in Nagorno-Karabach. Als gevolg van de Azerbeidzjaanse aanval op en inname van het gebied zijn deze vrijwel allemaal het gebied uit gevlucht. Voor de Armeense genocide werd er Armeens gesproken door zo'n 5 procent van de bevolking in het Ottomaanse Rijk.

Verwantschap

Het Armeens vormt een zelfstandige tak binnen de Indo-Europese talen. Binnen de taalfamilie maakt het Armeens wellicht deel uit van de satemtalen, maar die indeling is omstreden.

Vergelijking met andere Indo-Europese talen

Nederlands	Armeens	Sanskriet	Avestisch	Litouws	Oudkerkslavisch	Grieks	Latijn	Oudiers	Gotisch	P.I.E.
acht	ութ (utʿ)	अष्ट (aṣṭá)	𐬀𐬱𐬙𐬀 (ašta)	aštuoni	осмь (osmĭ)	ὀκτώ (októ)	octo	ocht	𐌰𐌷𐍄𐌰𐌿 (ahtau)	*oḱtṓw
broer	եղբայր (ełbayr)	भ्रातृ (bhrā́tṛ)	𐬠𐬭𐬁𐬙𐬀𐬭 (brātar)	brolis	братръ (bratrŭ)	φράτηρ (phráter)	frater	bráthair	𐌱𐍂𐍉𐌸𐌰𐍂 (brōþar)	*bʰréh₂tēr
deur	ութ (duṙʿ)	द्वार् (dvā́r)	𐬛𐬬𐬀𐬭𐬆𐬨 (dvarəm)	durys	дворъ (dvorŭ)	θύρα (thýra)	foris	doras	𐌳𐌰𐌿𐍂 (daur)	*dʰwṓr / *dʰwer-
hart	սիրտ (sirt)	हृदय (hṛdaya)	𐬰𐬆𐬭𐬆𐬛 (zərəd)	širdis	срьдьце (srĭdĭce)	καρδία (kardía)	cor	croí	𐌷𐌰𐌹𐍂𐍄𐍉 (hairtō)	*ḱḗr / *ḱr̥d-
hond	շուն (šun)	श्वन् (śvā́)	𐬯𐬞𐬁 (spā)	šuo	сѫка (sǫka)	κύων (kýon)	canis	cú	𐌷𐌿𐌽𐌳𐍃 (hunds)	*ḱwṓn
nieuw	նոր (nor)	नव (nava)	𐬥𐬀𐬎𐬎𐬀 (nauua)	naujas	новъ (novŭ)	νέος (néos)	novus	núa	𐌽𐌹𐌿𐌾𐌹𐍃 (niujis)	*néwos / *néwyos

Spraakkunst

Het Armeens heeft zeven naamvallen (nominatief, accusatief, locatief, genitief, datief, ablatief en instrumentalis), maar geen woordgeslacht. De meeste oude synthetische werkwoordsvormen zijn vervangen door analytische constructies met een hulpwerkwoord. De gebruikelijke woordvolgorde is SVO. Het gebruik van de aanvoegende wijs is beperkt tot de tegenwoordige en verleden tijd. Het onbepaald lidwoord staat in het Oost-Armeens voor het zelfstandig naamwoord, in het West-Armeens erachter. Het bepaald lidwoord is in beide varianten een achtervoegsel.

Schrift

Zie Armeens alfabet voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het Armeens heeft een eigen alfabet, dat in de 5e eeuw werd ontworpen door de monnik Mesrop Masjtots.

Armeens alfabet

Hoofdletter

Ա

Բ

Գ

Դ

Ե

Զ

Է

Ը

Թ

Ժ

Ի

Լ

Խ

Ծ

Կ

Հ

Ձ

Ղ

Ճ

Մ

Յ

Ն

Շ

Ո

Չ

Պ

Ջ

Ռ

Ս

Վ

Տ

Ր

Ց

Ւ

Փ

Ք

Օ

Ֆ

Ու

Եվ

Kleine letter

ա

բ

գ

դ

ե

զ

է

ը

թ

ժ

ի

լ

խ

ծ

կ

հ

ձ

ղ

ճ

մ

յ

ն

շ

ո

չ

պ

ջ

ռ

ս

վ

տ

ր

ց

ւ

փ

ք

օ

ֆ

ու

և

Romanisatie

a

b

g

d

e

z

ē

ë

tʻ

ž

i

l

x

ç

k

h

j

ġ

č̣

m

y

n

š

o

č

p

ǰ

ṙ

s

v

t

r

cʻ

w

pʻ

kʻ

ò

f

ow

ew

Klankleer

Medeklinkers

		labiaal	alveolaar	palataal	velaar	uvulaar	glottaal
nasaal		m	n		ŋ
plosief	stemhebbend	b	d		ɡ
	stemloos	p	t		k
	geaspireerd	pʰ	tʰ		kʰ
affricaat	stemhebbend		d͡z	d͡ʒ
	stemloos		t͡s	t͡ʃ
	geaspireerd		t͡sʰ	t͡ʃʰ
fricatief	stemloos	f	s	ʃ	x ~ χ		h
	stemhebbend	v	z	ʒ	ɣ ~ ʁ
vibrant			r
tap			ɾ
approximant		ʋ	l	j

Klinkers

	voor	midden	achter
gesloten	i		u
midden	ɛ	ə	ɔ
open			ɑ

Tekstvoorbeeld

De onderstaande tekst is een uittreksel uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Armeens.

Nederlands[1]	Armeens[2]	Romanisatie
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.	Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար իրենց արժանապատվությամբ ու իրավունքներով։ Նրանք ունեն բանականություն ու խիղճ — միմյանց պետք է եղբայրաբար վերաբերվեն:	Bolor mardik cnvoum ʸen azat ou havasar irenc̣ aržanapatvouṭyamb ou iravounḳnerov. Nranḳ ounen banakanouṭyoun ou xiłč — mimyanc̣ petḳ ě ʸełbayrabar veraberven.

Referenties

1. Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Gearchiveerd op 25 juli 2021. Geraadpleegd op 15 november 2020.
2. Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Geraadpleegd op 15 november 2020.