Cephalaspidomorphi

Cephalaspidomorphi is een groep van kaakloze vissen. De meeste geslachten leefden gedurende het Siluur en het Devoon. Als blijkt dat de prikken (Petromyzontidae) inderdaad tot deze groep behoren, verlengen zij de overlevingsduur van de groep tot aan vandaag de dag. De groep is vernoemd naar Cephalaspis, zowel het typegeslacht als het eerst ontdekte en benoemde geslacht van de groep. Cephalaspis is geplaatst in de Osteostraci en daarbinnen de Cephalaspida en leefde in het Vroeg-Devoon.

Cephalaspidomorphi Status: Uitgestorven, als fossiel bekend Fossiel voorkomen: Vroeg-Siluur tot Laat-Devoon (Mogelijk tot recent, als de prikken ook als groep binnen de Cephalaspidomorphi beschouwd worden)
Cephalaspis tenuicornis
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Superklasse: Agnatha (Kaakloze vissen)
Klasse
Cephalaspidomorphi
Groepen
Osteostraci Cephalaspida Zenaspida Kiaeraspidida Benneviaspida Thyestiida Galeaspida Galeaspidiformes Eugaleaspidiformes Huananaspidiformes Polybranchiaspidiformes Pituriaspida Anaspida Birkeniidae Hyperoartia - prikken (onzeker) Petromyzontidae Geotriinae Mordaciinae Petromyzontinae
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Cephalaspidomorphi op Wikispecies
(en) World Register of Marine Species
Portaal    Biologie

Anatomie en morfologie

De kop van een rivierprik (Lampetra fluviatalis), een mogelijk nog levend lid van de groep.

De Cephalaspidomorphi kan onderverdeeld worden in twee groepen. De primitievere vormen die het niet langer dan het Laat-Devoon uithielden waren bepantserd en in de meeste gevallen waarschijnlijk bodemdieren. Tot deze groep behoorden de Osteostraci, de Galeapsida en de Pituriaspida. Zij hadden allen een kopschild met soms ook uitsteeksels. Deze kunnen hebben gediend om in de bodem te zoeken naar voedsel of om het dier groter te laten lijken en zo roofdieren te intimideren. Het is niet bekend of zowel mannetjes als vrouwtjes de uitsteeksels hadden. Als inderdaad slechts een van de twee geslachten deze uitsteeksels zou hebben, zou het mogelijk kunnen zijn dat ze werden gebruikt om de vrouwtjes te helpen het gezondste mannetje uit te kiezen aan de hand van bijvoorbeeld de felste kleuren van het kopschild en/of de uitsteeksels.

Het gefossiliseerde kop- en borstschild van Laxaspis qujingensis, een lid van de Galeaspida uit China.

Men denkt in ieder geval wel te weten dat de uitsteeksels niet geschikt waren voor het spiesen van prooi of het aanvallen van predatoren. De uitsteeksels waren hier waarschijnlijk te broos voor. Wel zouden de schilden (waaronder het kopschild) kunnen helpen bij de verdediging. Zo kan het goed mogelijk zijn dat het kopschild voor de meeste rovende dieren te dik was om te breken. Afgezien van de schilden aan de voorzijde van het lichaam was het gehele dier vrij kwetsbaar.

De tweede groep is niet bepantserd en wordt niet met zekerheid als een groep van de Cephalaspidomorphi beschouwd. De groep verschijnt voor het eerst in het Vroeg-Siluur en is daarmee ook gelijk de oudste groep van de Cephalaspidomorphi. Tot de groep behoren de Anaspida en mogelijk ook de lampreien. De Anaspida wordt als onzekere of zeer primitieve groep van de Cephalaspidomorphi gezien, omdat zij de typische lichaamsvorm van de Cephalaspidomorphi missen. Het kan zijn dat de bepantserde groep later uit de Anaspida geëvolueerd is, hoewel dit onwaarschijnlijk lijkt als men kijkt naar de anatomische en morfologische verschillen tussen de twee groepen.

Waar de Anaspida wel een opmerkelijke overeenkomst mee vertoond zijn de lampreien. De lampreien nemen zelfs nog een onzekerdere plaats in binnen de Cephalaspidomorphi. Er zijn vele onderzoekers die suggereren dat de lampreien de zustergroep van de Anaspida vormen of zelfs dat de lampreien de directe afstammelingen van de Anaspida zijn. Dit is echter allemaal zeer onzeker. De Cephalaspidomorphi staan bekend als een slechtbekende groep vissen met een korte levensduur. Als de lampreien ook tot de Cephalaspidomorphi blijken te behoren, dan zou dit onze hele visie op de groep veranderen. Niet alleen zou dit de levensduur van de groep met zo'n 360 miljoen jaar verlengen, maar ook zou een levende groep veel meer gegevens bieden dan alle tot nu toe gevonden fossielen bij elkaar.