Experiment

Zie Experiment (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Experiment.

Een experiment of proef is een zorgvuldig opgezette en nauwkeurige observatie van een stukje werkelijkheid, uitgevoerd met als doel een wetenschappelijke hypothese te toetsen. Het experiment vormt een essentieel onderdeel van de empirische wetenschappelijke methode, waarbij kennis wordt verkregen door systematisch waarnemen, meten en analyseren.

Uitvoering van een experiment in een biologische veiligheidswerkkast

In een experiment stelt een onderzoeker eerst een hypothese op – een voorlopig antwoord op een onderzoeksvraag – en ontwerpt vervolgens een proefopstelling om die hypothese te testen. Hierbij wordt zorgvuldig gecontroleerd welke factoren (de onafhankelijke variabelen) worden veranderd en welke effecten dit heeft op andere factoren (de afhankelijke variabelen). Om betrouwbare conclusies te trekken, probeert men storende invloeden te vermijden door middel van controlecondities en herhaling van de metingen.

Wetenschappelijke experimenten worden toegepast in uiteenlopende vakgebieden, zoals natuurkunde en (moleculaire) biologie tot psychologie en sociale wetenschappen. Ze dragen bij aan het ontwikkelen van nieuwe kennis, technologieën en inzicht.

Algemeen

Experimenten kunnen eenvoudig tot zeer ingewikkeld zijn en nauwkeurige apparatuur benodigen. Ze worden dan onder gecontroleerde omstandigheden in laboratoria uitgevoerd.

Een relatief eenvoudige hypothese (bijvoorbeeld de zwaartekracht trekt alles naar beneden) kan vaak door eenvoudige thuisexperimenten worden getest; het uitvoeren van zulke experimenten kan het inzicht in en begrip van natuurwetenschappelijke wetten vergroten.

Niet alleen in de natuurwetenschappen maar in vrijwel alle wetenschappen worden experimenten gebruikt: met hulp van experimenten worden bijvoorbeeld sociologische theorieën over het gedrag van groepen mensen, en medische theorieën over gezondheid en geneeskunde onderzocht. Psychologische experimenten worden opgezet om het (verschil in) gedrag van mensen (proefpersonen) te observeren in gecontroleerde situaties.

Experimenten kunnen deel uitmaken van een onderzoek: een serie experimenten met een gemeenschappelijk doel.

In een experiment wordt nagegaan of wat er in theorie wordt verwacht, ook echt in de praktijk gebeurt. Als de theorie de waarnemingen niet kan verklaren, moet ofwel de theorie aangepast ofwel helemaal vervangen worden.

In experimentele designs manipuleert de onderzoeker onder gecontroleerde omstandigheden de onafhankelijke variabele onder meer door met experimentele en controlegroepen te werken waarbij de proefsubjecten via een toevalsverdeling (randomisering) in die groepen terechtkomen.

Soorten experimenten

Op de Nationale Wetenschap Olympiade in Houston (VS) in 2004 tonen scholieren hun kennis met enige experimenten

Vooral in de sociale wetenschappen en gedragswetenschappen wordt slechts zelden gebruikgemaakt van zuivere experimenten daar deze veel tijd of geld kosten. Daarom zal men met zwakkere onderzoeksopzet werken:

• zuiver experiment
• quasi-experiment
• pre-experiment
• correlationele studie

Zie ook

• Wetenschappelijk onderzoek
• Wetenschap
• Experimentele natuurkunde
• Functieleer of experimentele psychologie
• Experimentele archeologie
• Gedachte-experiment