Functionele groep

Zie Functionele groep (ionenwisselaar) voor de toepassing in ionenwisselaars.

In de organische scheikunde zijn functionele groepen onderdelen van moleculen met een structureel motief, herkenbaar aan de vaste elementen-samenstelling en de covalente bindingen. Het geheel van functionele groepen is grotendeels verantwoordelijk voor de reactiviteit van de molecule.

Organische stoffen zijn in het algemeen opgebouwd uit een koolstofketen waaraan waterstofatomen gebonden zijn. Behalve waterstofatomen kunnen ook andere atomen of atoomgroepen aan de koolstofketen gehecht zijn. Deze atomen of atoomgroepen worden substituenten of functionele groepen genoemd en vormen het reactieve deel van de molecule.

Het combineren van de namen van alle functionele groepen met de namen van de dragende alkaanmoleculen geeft een krachtige nomenclatuur voor organische chemische verbindingen.

Tabel van veel voorkomende functionele groepen

Koolwaterstoffen

Naam	Formule	Structurele formule	Voorvoegsel	Achtervoegsel
Alkylgroep[1]	R-CnH2n+1 (n = aantal koolstofatomen in de groep)		methyl- ethyl-, propyl-, butyl-, pentyl-, hexyl-, heptyl-, octyl-, nonyl-, decyl-, undecyl-, dodecyl-, ...
Alkeen	R-CH=CH-R'		vervang aan in de naam door een: ethaan/etheen, propaan/propeen, butaan/buteen, enz.	-een
Alkyn	R-C≡C-R'		vervang aan in de naam door yn: ethaan/ethyn, propaan/propyn, butaan/butyn, enz.	-yn
Fenylgroep	R-C6H5

Groepen met zuurstof

Naam	Formule	Structurele formule	Voorvoegsel	Achtervoegsel
Alcohol	R-OH		hydroxy-	-ol
Ether	R-O-R'		krijgt de naam van de twee vormende alcoholen: alkylalkylether of alkoxyalkaan	-oxy
Aldehyde	R-C(=O)H		oxo- of formyl-	-al
Keton	R-CO-R'		oxo-	-on
Diketon	R-CO-CO-R'			-dion
Carbonzuur	R-C(=O)OH		carboxy-	-zuur
Ester	R-C(=O)O-R'		krijgt de naam van de vormende alcohol en het zuur: alkylalkanoaat
Anhydride	R-C(=O)-O-(O=)-R			-anhydride

Groepen met stikstof

Naam	Formule	Structurele formule	Voorvoegsel	Achtervoegsel
Nitril	R-C≡N		cyaan-	-nitril
Amine	R-NH2		amino-	-amine
Amide	R-C(=O)N(-H)-R'		carbamoyl	-amide
Azogroep	R-N=N-R'
Isonitril	R-N+≡C−		alkylisonitril
Iminen	RR'C=NH		imino-	-imine

Groepen met halogenen

Naam	Formule	Structurele formule	Voorvoegsel	Achtervoegsel
Bromide	R-Br		broom	nvt
Dibromide	Br-R-Br		dibroom	nvt
Chloride	R-Cl		chloor	nvt
Fluoride	R-F		fluor	nvt
Trifluormethylgroep	R-CF3		trifluormethyl	nvt
Jodide	R-I		jood	nvt

Groepen met fosfor en zwavel

Naam	Formule	Structurele formule	Voorvoegsel	Achtervoegsel
Isothiocyanaat	R-N=C=S		alkylisothiocyanaat
Fosfodi-ester	R-OP(=O)2O-R'
Pyridylgroep	R-C5H4N
Thio-ether	R-S-R'
Thiolen	R-SH		mercapto-	-thiol
Sulfonzuren	R-SO3H		sulfo-	-sulfonzuur

Bronnen, noten en/of referenties

1. Voor veel chemici is de alkylgroep geen functionele groep. Als substituent treden alkylgroepen wel vaak op.