Gurmukhi

Gurmukhi (afgeleid van gur(u) en mukh(a): "mond") is een Brahmisch schrift dat hoofdzakelijk wordt gebruikt voor het schrijven van teksten in het Punjabi. Het schrift werd in de 16e eeuw opgesteld door Goeroe Angad, de tweede spirituele leider in het sikhisme na Goeroe Nanak. Het oorspronkelijke doel was een eenvoudig alfabet te creëren voor het weergeven van het Sanskriet.

Gurmukhi
Algemene informatie
Type	Abugida
Talen	Punjabi, Sindhi
Bedenker	Goeroe Angad
Periode	16e eeuw n.chr. - heden
Schrijfrichting	Links-naar-rechts
Verwantschap
Moederschriften	Proto-Sinaïtisch Fenicisch alfabet Aramees alfabet Brahmischrift Guptaschrift Sharadaschrift Landaschrift
Zusterschriften	Khudabadischrift, Khojkischrift, Mahajanischrift, Multanischrift
Indeling
Unicode-subbereik	U+0A00–U+0A7F
ISO 15924	Guru, 310
Portaal    Taal

Alfabet

Het Gurmukhi-alfabet bestaat uit 35 letters en lettergrepen, 9 extra tekens die op klinkers worden toegepast en 5 symbolen die de uitspraak van een woord veranderen.

De 35 basistekens zijn:

Naam		Uitspraak	Naam		Uitspraak	Naam		Uitspraak	Naam		Uitspraak	Naam		Uitspraak
ੳ	Ura		ਅ	Aira		ੲ	Iri		ਸ	Sussa	Sa	ਹ	Haha	Ha
ਕ	Kakka	Ka	ਖ	Khukha	Kha	ਗ	Gugga	Ga	ਘ	Ghugga	Gha	ਙ	Ungga	Nga
ਚ	Chuchaa	Ca	ਛ	Chhuchha	Cha	ਜ	Jujja	Ja	ਝ	Jhujja	Jha	ਞ	Yanza	Nya
ਟ	Tainka	Tta	ਠ	Thutha	Ttha	ਡ	Dudda	Dda	ਢ	Dhudda	Ddha	ਣ	Nahnha	Nna
ਤ	Tutta	Ta	ਥ	Thutha	Tha	ਦ	Duda	Da	ਧ	Dhuda	Dha	ਨ	Nunna	Na
ਪ	Puppa	Pa	ਫ	Phupha	Pha	ਬ	Bubba	Ba	ਭ	Bhubba	Bha	ਮ	Mumma	Ma
ਯ	Yaiyya	Ya	ਰ	Rara	Ra	ਲ	Lulla	La	ਵ	Vava	Va	ੜ	Rahrha	Rra

Verder bestaat het Gurmukhi uit de volgende extra tekens:

Naam		Uitspraak
ਸ਼	Shusha paireen bindi	Sha
ਖ਼	Khukha paireen bindi	Khha
ਗ਼	Gugga paireen bindi	Ghha
ਜ਼	Zuzza paireen bindi	Za
ਫ਼	Fuffa paireen bindi	Fa
ਲ਼	Lulla paireen bindi	Lla

Klinkers

Gurmukhi volgt de spellingsprincipes van andere Brahmische schriften en dus worden alle medeklinkers gevolgd door een klinker (behalve aan het einde van een woord). De klinkers worden als het ware aan de medeklinkers "vastgemaakt". In de onderstaande tabel staan de gestippelde cirkels voor de bijbehorende medeklinker. De klinkers worden altijd uitgesproken ná de medeklinker waaraan zij worden vastgemaakt, ook als de karakters aan de aan linkerkant van de medeklinker worden vastgemaakt.

Klinker			Naam		IPA
Ind.	Dep.	met /k/	Letter	Unicode
ਅ	(geen)	ਕ	Mukta	A	ə
ਆ	ਾ	ਕਾ	Kanna	AA	ɑ
ਇ	ਿ	ਕਿ	Sihari	I	ɪ
ਈ	ੀ	ਕੀ	Bihari	II	i
ਉ	ੁ	ਕੁ	Onkar	U	ʊ
ਊ	ੂ	ਕੂ	Dulankar	UU	u
ਏ	ੇ	ਕੇ	Lavan	EE	e
ਐ	ੈ	ਕੈ	Dulavan	AI	ɛ
ਓ	ੋ	ਕੋ	Hora	O	o
ਔ	ੌ	ਕੌ	Kanuara	AU	ɔ

Voorbeelden van klinkers

Woord	Transcriptie	Betekenis
ਆਲੂ	ālū	aardappel
ਦਿਲ	dil	hart

Cijfers

Het Gurmukhi-schrift heeft zijn eigen cijfers die dezelfde waarden vertegenwoordigen als de Arabische cijfers (het is ook tientallig). Deze cijfers worden in oude teksten veel gebruikt, maar in moderne teksten worden de cijfers steeds meer door de Latijnse standaardcijfers vervangen. Toch worden de Gurmukhi-cijfers ook tegenwoordig nog veel gebruikt.

• 0 - ੦
• 1 - ੧
• 2 - ੨
• 3 - ੩
• 4 - ੪
• 5 - ੫
• 6 - ੬
• 7 - ੭
• 8 - ੮
• 9 - ੯

Visarga

Het symbool visarga (ਃ) wordt heel af en toe in het Gurmukhi gebruikt. Hij kan ofwel een afkorting representeren (zoals het punt in het Nederlands), maar het kan ook uitgesproken worden als een 'h' na een klinker.

Ek Onkar

De Ek Onkar (ੴ) is een symbool dat veel gebruikt wordt in de sikh-literatuur. Het betekent letterlijk "één god".

Gurmukhi in Unicode

Het Unicode-bereik van het Gurmukhi-schrift is U+0A00 tot U+0A7F. Het gebruik van Unicode voor het weergeven van de tekens heeft pas onlangs zijn intrede gedaan. Op veel plaatsen gebruiken mensen ASCII-codes om het Gurmukhi weer te geven.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

E

F

A00

ਁ

ਂ

ਃ

ਅ

ਆ

ਇ

ਈ

ਉ

ਊ

ਏ

A10

ਐ

ਓ

ਔ

ਕ

ਖ

ਗ

ਘ

ਙ

ਚ

ਛ

ਜ

ਝ

ਞ

ਟ

A20

ਠ

ਡ

ਢ

ਣ

ਤ

ਥ

ਦ

ਧ

ਨ

ਪ

ਫ

ਬ

ਭ

ਮ

ਯ

A30

ਰ

ਲ

ਲ਼

ਵ

ਸ਼

ਸ

ਹ

਼

ਾ

ਿ

A40

ੀ

ੁ

ੂ

ੇ

ੈ

ੋ

ੌ

੍

A50

ਖ਼

ਗ਼

ਜ਼

ੜ

ਫ਼

A60

੦

੧

੨

੩

੪

੫

੬

੭

੮

੯

A70

ੰ

ੱ

ੲ

ੳ

ੴ

Bronnen, noten en/of referenties

• Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Gurmukhī op de Franstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.