Helmut Kohl

Helmut Josef Michael Kohl (Ludwigshafen am Rhein, 3 april 1930 – aldaar, 16 juni 2017) was een Duits politicus van de CDU en historicus. Hij was bondskanselier van Duitsland van 1982 tot 1998.

Helmut Kohl
Helmut Josef Michael Kohl
Geboren	3 april 1930 Ludwigshafen am Rhein, Rijnland-Palts  Weimarrepubliek
Overleden	16 juni 2017 Ludwigshafen am Rhein, Rijnland-Palts  Duitsland
Politieke partij	CDU
Partner	Hannelore Renner (1960–2001) Maike Richter (2008–2017)
Beroep	Politicus Historicus
Religie	Rooms-katholiek
Handtekening
Website	Officiële website
Bondskanselier van Duitsland
Aangetreden	1 oktober 1982
Einde termijn	27 oktober 1998
President	Karl Carstens (1982–1984) Richard von Weizsäcker (1984–1994) Roman Herzog (1994–1998)
Voorganger	Helmut Schmidt
Opvolger	Gerhard Schröder
Fractievoorzitter van de CDU/CSU in de Bondsdag
Aangetreden	13 december 1976
Einde termijn	1 oktober 1982
Voorganger	Karl Carstens
Opvolger	Alfred Dregger
Partijleider van de CDU
Aangetreden	13 juni 1973
Einde termijn	8 november 1998
Voorganger	Rainer Barzel
Opvolger	Wolfgang Schäuble
Minister-president van Rijnland-Palts
Aangetreden	19 mei 1969
Einde termijn	2 december 1976
Voorganger	Peter Altmeier
Opvolger	Bernhard Vogel
Lid van de Bondsdag voor Ludwigshafen en Frankenthal
Aangetreden	20 december 1990
Einde termijn	26 oktober 1998
Lid van de Bondsdag voor Rijnland-Palts
Aangetreden	26 oktober 1998
Einde termijn	17 oktober 2002
Aangetreden	14 december 1976
Einde termijn	20 december 1990
Portaal    Politiek

Zijn 16-jarige ambtsperiode was de langste van alle Duitse kanseliers sinds Otto von Bismarck en kende het einde van de Koude Oorlog. Kohl wordt door velen beschouwd als de hoofdarchitect van de Duitse hereniging en wordt samen met de Franse president François Mitterrand gezien als de architect van het Verdrag van Maastricht, waarbij de Europese Unie werd opgericht.

Kohl en Mitterrand ontvingen tezamen de Karelsprijs in 1988. In 1996 won hij de prestigieuze Prins van Asturiëprijs voor Internationale Samenwerking. In 1998 werd Kohl benoemd tot Ereburger van Europa door de Europese Raad voor zijn buitengewoon werk voor Europese integratie en samenwerking, een eer die daarvoor enkel werd toegekend aan Jean Monnet.

Persoonlijk

Hannelore en Helmut Kohl, Reichstag, Berlijn - 1990

Helmut Kohl & Maike Kohl-Richter - 2009

Jeugd en studie

Kohl werd in 1930 als derde kind van Hans Kohl en Cäcilie Schnur geboren. Zijn familie was burgerlijk-conservatief en rooms-katholiek. Zijn oudere broer Walter sneuvelde in november 1944 tijdens de Tweede Wereldoorlog. Kohl zelf werd aan het eind van de oorlog nog als kind opgeroepen, maar hoefde uiteindelijk niet te vechten. De "genade van de late geboorte", noemde hij dit zelf.^[1] Kohl was te jong geweest in de Tweede Wereldoorlog om soldaat te kunnen worden, maar de oorlog beïnvloedde hem diepgaand en bepaalde grotendeels zijn ambities als bondskanselier.^[2]

Hij groeide op in de wijk Friesenheim in Ludwigshafen, bezocht het gymnasium en begon in 1950 een studie rechten in Frankfurt am Main. In 1951 ging hij naar de Universiteit Heidelberg en veranderde hij van studie (hoofdvakken geschiedenis en staatswetenschap).^[3]

Na zijn studie ging hij in 1956 werken als wetenschappelijk medewerker bij het Alfred-Weber-Institut van de Universiteit Heidelberg. In 1958 promoveerde Kohl op zijn werk over De politieke ontwikkeling in de regio Palts en de herrijzenis van de partijen na 1945. Aansluitend werd hij directieassistent bij een ijzergieterij in Ludwigshafen.^[4]

Familie

In 1960 trouwde hij met Hannelore Renner (1933-2001), die hij sinds 1948 kende. Ze kregen twee zonen.^[4] Hannelore leed op latere leeftijd aan lichtallergie en pleegde op 5 juli 2001 op 68-jarige leeftijd zelfmoord. Waarschijnlijk leed zij al eerder aan zware depressies, onder meer als gevolg van oorlogstrauma: als kind was zij in 1945 verkracht door soldaten van het Rode Leger uit het raam gegooid.^[5] Als gevolg van deze val liep zij ook schade aan haar rug en behield levenslang pijn.^[6]

Kohl hertrouwde in mei 2008 met de 34 jaar jongere econome Maike Richter; zij leefden al sinds 2005 samen. Zij vormde in Kohl's laatste jaren zijn verpleegster.^[7][8] Van zijn beide zoons met Hannelore was Kohl vervreemd aan het einde van zijn leven. Maike Richter, met wie Kohl reeds in de jaren 1980 een affaire had, sneed na haar huwelijk met Kohl alle contacten af. Kohl's zonen claimden dat Richter hun vader zo goed als gevangen hield in een museale omgeving en contacten met zijn kleinkinderen verbood. Ook na zijn dood werden de zonen niet in staat gesteld om afscheid van hun vader te nemen.^{[9][6][10][11]} Beide zonen haalden in publicaties herinneringen op aan een dysfunctioneel familieleven.^[6] Zoon Walter meldde in zijn autobiografisch getinte Leben oder gelebt werden dat Helmut Kohl weliswaar een bondskanselier van formaat was geweest, maar een heel slechte vader. Volgens Walter Kohl was de CDU de echte familie van - de doorgaans in de familiekring afwezige - Helmut Kohl geweest.^{[12][13][14][15][16]}

Politiek

Verkiezingsaffiche (1976)

Voorzitter van de Staatsraad van Oost-Duitsland Erich Honecker en bondskanselier Helmut Kohl tijdens een bijeenkomst in Bonn op 7 september 1987.

President van Frankrijk François Mitterrand en bondskanselier Helmut Kohl tijdens een bezoek aan Parijs op 20 oktober 1987.

Minister-president en oppositieleider

Kohl werd al met 16 jaar lid van de Junge Union, de jongerenvereniging van de CDU. Hij maakte carrière in de deelstaat Rijnland-Palts, waar hij eerst fractievoorzitter in de Landdag werd en in 1969 verkozen werd tot minister-president, als opvolger van Peter Altmeier. Kohl werd ook op federaal niveau actief en probeerde in 1971 voorzitter van de CDU te worden, maar werd verslagen door Rainer Barzel. Na de succesloze poging van diezelfde Barzel om bondskanselier te worden werd Kohl in 1973 voorzitter.

Als leider van de CDU/CSU-oppositie kandideerde Kohl zich bij de Bondsdagverkiezingen van 1976 tegen SPD-kanselier Helmut Schmidt. Ondanks de meer dan 48 procent van zijn CDU/CSU verloor hij, omdat de liberale FDP met de SPD een coalitie bleef vormen. Kohl legde zijn minister-presidentschap van Rijnland-Palts neer om fractievoorzitter in de Bondsdag te worden.

Kanselier van de oude Bondsrepubliek (1982–1989)

Bij de verkiezingen van 1980 moest Kohl de hoofdkandidatuur overlaten aan CSU-voorzitter Franz Josef Strauß. Strauß verloor in vergelijking met 1976, maar Kohl wist in 1982 de FDP over te halen tot een centrumrechtse coalitie. Op 1 oktober 1982 koos de Bondsdag met een constructieve motie van wantrouwen Kohl als bondskanselier, waarmee hij de opvolger werd van Helmut Schmidt. Omdat hij zijn kanselierschap niet via verkiezingen, maar door een coalitiewissel van de FDP verkreeg, liet Kohl in maart 1983 vervroegde verkiezingen plaatsvinden, die hij won. Zijn eerste kabinet werd vervolgens afgelost door het kabinet-Kohl II.

Kohl wilde in de politiek weer meer patriottisme en oude waarden zien, een geistig-moralische Wende (een ommekeer op mentaal en moreel gebied). Economisch legde hij de nadruk op liberale oplossingen voor de neergang, die op de tweede oliecrisis van eind 1979 was gevolgd: prestaties moeten weer lonen, aldus de leus van de verkiezingen van 1983. Hij had het echter moeilijk om dat te realiseren, vanwege oppositie in zijn eigen partij maar ook van de SPD. In de Bondsraad, een orgaan dat toestemming aan bepaalde wetten moet geven, had Kohl meestal geen meerderheid.

Op het gebied van de buitenlandse politiek maakte Kohl zich sterk voor de Europese eenwording en de voortdurende verzoening met de westerse staten, die tegen Duitsland in de Tweede Wereldoorlog hadden gevochten. Bekend zijn de beelden met hem en de Franse socialistische president François Mitterrand in 1984 in Verdun. Bij een vergelijkbare ontmoeting met Ronald Reagan in Bitburg (1985) werd zowel Kohl als Reagan kwalijk genomen dat ze dat deden op het soldatenkerkhof waar ook SS-leden lagen. Tot de critici hoorde onder meer Günter Grass, die in 2006 bekendmaakte dat hij zelf ook bij de SS had gehoord.

Kohl was sterk voor een stationering van Amerikaanse kruisraketten in West-Europa, mocht de Sovjet-Unie niet ingaan op onderhandelingen over een beperking van atoomwapens. Hierover was hij het eens met Schmidt, maar in tegenstelling tot Schmidt kreeg Kohl wel een meerderheid voor dit beleid in zijn eigen partij.

Een interview met het Amerikaanse blad Newsweek zorgde voor opschudding in 1986. Kohl had gezegd Michail Gorbatsjov een moderne communistische leider te vinden die wat afwist van public relations, zoals ook Joseph Goebbels wat van PR afwist. Later ontkende Kohl die vergelijking gemaakt te hebben, maar de opname van het interview kon het bewijs leveren.

Ondanks de gewonnen Bondsdagverkiezingen van 1987 en de vorming van zijn derde kabinet stond Kohl in 1989 als kanselier niet sterk in zijn schoenen. Op het partijcongres van dat jaar was een groep van vooraanstaande politici zoals Lothar Späth en Heiner Geißler van plan om een andere voorzitter te kiezen. De slecht voorbereide machtsgreep mislukte, Kohl vocht hard om zijn ambt.

Kanselier van de hereniging (1989/1990–1998)

Verkiezingsaffiche (1989)

Oud-bondskanselier Helmut Kohl en ex-president van Rusland Boris Jeltsin tijdens een bijeenkomst in Frankfurt op 19 oktober 2000.

Kort na het CDU-partijcongres van september 1989 versnelden de ontwikkelingen in de DDR zich. Toen op 9 november 1989 de Berlijnse Muur viel was Kohl op staatsbezoek in Polen en vloog hij meteen naar Berlijn. Van de vier geallieerden die nog het zeggen hadden over de toekomst van Duitsland, was alleen de Amerikaanse president Bush voor de hereniging. De Britse premier Thatcher, de Franse president Mitterrand en Sovjetleider Gorbatsjov zeiden dat ze de hereniging van Duitsland gevaarlijk voor de vrede in Europa vonden; er werd ook wel beweerd dat ze bang waren dat een herenigd Duitsland de status van hun landen zou verminderen. Maar Kohl wist door zijn persoonlijke contacten uiteindelijk de toestemming van alle vier te bereiken.

In de binnenlandse politiek was de hereniging ook niet onomstreden, onder meer vanwege de hoge kosten die op de Bondsrepubliek toekwamen. Kohl hoorde tot degenen die zo snel mogelijk een toetreding van de hernieuwde Oost-Duitse deelstaten tot de Bondsrepubliek wilden, want toen kwamen dagelijks duizend Oost-Duitsers naar het Westen, en het was niet zeker hoelang Gorbatsjov in het zadel bleef. Op 1 juli 1990 kwam een economische unie tot stand, op 3 oktober de toetreding. Bij de eerste Bondsdagverkiezingen voor het gehele Duitsland op 2 december won Kohl, waarna hij zijn coalitie met de FDP voortzette in het Kabinet-Kohl IV. Grote verliezer was Kohls tegenstander Oskar Lafontaine (SPD), die de hereniging oorspronkelijk niet had gewild (volgens zijn speech op het SPD-partijcongres van december 1989).

De DDR had een economische puinhoop achtergelaten. Dit kwam de Duitse belastingbetaler duur te staan; Kohls woorden over bloeiende landschappen die hij in de nabije toekomst zag, werden later meestal honend geciteerd. Toch kon Kohl in de verkiezingen van 1994 op het nippertje van SPD-kandidaat Rudolf Scharping winnen. In november 1994 vormde hij zijn vijfde kabinet.

In 1996 besloot Kohl zich opnieuw te kandideren. Maar bij de verkiezingen van 1998 kreeg SPD-er Gerhard Schröder, samen met de Groenen, meer stemmen dan CDU/CSU en FDP. Na 16 jaar moest Kohl als kanselier aftreden en hij stapte ook op als voorzitter van de CDU. Zoals zijn voorgangers nam hij zijn parlementslidmaatschap nog waar.

Leven na de politiek

Kohls reputatie liep in 1999 schade op door een partijfinancieringsschandaal. De CDU bleek onder Kohls leiderschap illegale bijdragen te hebben ontvangen.^[2][17][18]

In de daarop volgende jaren begon Helmut Kohl zijn memoires te schrijven, gevolgd door boeken over zijn bijdrage aan de Europese geschiedenis. Voor zijn memoires liet Kohl zich interviewen door Heribert Schwan. Na drie delen memoires kwam Schwan echter in conflict met Maike Kohl-Richter. Schwan moest alle banden met gespreksopnamen teruggeven, maar hield transcripties achter. Deze transcripties gebruikte Schwan voor een ongeautoriseerde biografie. Tevergeefs probeerde Helmut Kohl het uitkomen van de biografie tegen te houden.^[19][20]

Dood en uitvaart

In februari 2008 liep Helmut Kohl bij een val traumatisch hersenletsel op. Sindsdien kon hij nog maar moeilijk praten en zat hij in een rolstoel. Kohl overleed op 16 juni 2017 op 87-jarige leeftijd in zijn geboortestad Ludwigshafen.

De zondagseditie van de Frankfürter Allgemeine benoemde Helmut Kohl in een herdenkingseditie tot Pater Patriae, "Vader des Vaderlands". Ondanks alle tragiek in zijn latere carrière en leven kwam Kohl volgens de krant de eretitel van de legendarische Romeinse Senaat toe. Kohl was de vader van de Duitse eenheid en meer nog de vader van Europa. Na Bismarck was Kohl de politieke bouwmeester van een verenigd Duits rijk geweest. Anders dan Bismarck was Kohl de grote aanjager van een Duitsland dat verankerd lag in een zo geïntegreerd mogelijk Europa om daarmee zoveel oorlog te voorkomen. "Pater Patriae" was een eretitel die volgens de Frankfürter Allgemeine Kohl behaagd zou hebben.^[21]

Uitvaartbijeenkomst Helmut Kohl in Straatsburg (2017).

Op 1 juli 2017 werd voor Kohl als eerste een Europese rouwplechtigheid gehouden in Straatsburg.^[22][23] De wensen van Maike Richter, Kohl's tweede echtgenote, werden uitgevoerd. De zonen hadden gewild dat hun vader een staatsbegrafenis in Berlijn zou krijgen en vervolgens zou worden bijgezet in het familiegraf, naast zijn overleden echtgenote Hannelore.^{[24][25][26][27]}

Jean-Claude Juncker, de toenmalige voorzitter van de Europese Commissie en voormalig minister-president van Luxemburg, had persoonlijk de leiding genomen bij het organiseren van de officiële uitvaartbijeenkomst.^[28][29] In het Europese parlement in Straatsburg, met de kist gedrapeerd in de Europese vlag, vond een herdenking met toenmalige en voormalige wereldleiders plaats. Tijdens de herdenkingsdienst vertelde Juncker dat een politieke gigant uit de naoorlogse geschiedenis was overleden. ‘Helmut Kohl was een Duitse patriot, maar hij was ook een Europese patriot. Helmut Kohl was niet alleen de architect van de Duitse eenheid. Hij droeg substantieel bij, meer dan anderen, aan verzoening binnen Europese geschiedenis en Europese geografie’.^[30]

Grafmonument Helmut Kohl - 2025

Na de publieke bijeenkomst werd de kist met het stoffelijk overschot per helikopter overgevlogen naar Duitsland. Vanuit Ludwigshaven, Kohls geboorteplaats en stad waar Hannelore Kohl reeds was bijgezet in het familiegraf, werd de kist per boot over de Rijn vervoerd naar Speyer. Speyer was de plaats waarin Kohl in 1998 met militair eerbetoon afscheid had genomen als bondskanselier.^[31] In 2025 werd het aanvankelijke grafmonument vervangen door een nieuw, groter grafmonument.^[32]

Erkenningen

Herdenkingssteen in Berlijn

Kohl is vooral de geschiedenis ingegaan als de politicus die zich sterk voor de Duitse en Europese eenwording heeft ingezet. Hij is daarvoor gelauwerd met vele eredoctoraten (waaronder in 1996 van de Katholieke Universiteit Leuven en in 1999 door de Rijksuniversiteit Groningen) en kreeg talloze andere vormen van eerbetoon. In 1998 werd hij door de Europese Raad uitgeroepen tot Ereburger van Europa. Het erevoorzitterschap van de CDU moest hij in 2000 vanwege het partijfinancieringsschandaal wel teruggeven.

Trivia

• Kohl was met 39 jaar de op een na jongste minister-president van een Bonds-Duitse deelstaat (na Uwe Barschel in Sleeswijk-Holstein met 38) en de jongste bondskanselier (52) ooit.

Uitspraken

• "Vanaf Duitse bodem mag in de toekomst alleen nog maar vrede komen." - Toespraak Frauenkirche (Dresden), 19 december 1989
• "Een succesvol industrieland, dit wil zeggen een land met toekomst, is niet te organiseren als een collectief pretpark" - Regeringsverklaring over Werk- & Vakantieperioden in Duitsland, maart 1993.
• "De Duitse eenheid en het Europese akkoord zijn als twee kanten op een en dezelfde medaille" - Laatste woorden van een toespraak op de 15e partijdag van de CDU, Frankfurt am Main, 17 juni 2002.

Literatuur/Verder lezen

• Brinkel, Theo (2020). Haagse jaren. De politieke memoires van Ruud Lubbers. Ambo|Anthos, Amsterdam. ISBN 978-9-02635-260-7.
• CITRON, BETTINA (RED) (2e 2014), Kanzlerbungalow. Wüstenrot Stiftung, Ludwigsburg/Stiftung Haus der Geschichte der Bundesrepublik Deutschland, Bonn, passim, ISBN 978-3-7913-5027-1.
• Diekmann, Kai, Reuth, Ralf Georg (1999). Helmut Kohl: "Ich wollte Deutschlands Einheit", 2e druk. Ullstein Buchverlage GmfH & Co, Berlijn. ISBN 3-548-33241-2.
• Fröhlich, Stefan (2001). "Auf den Kanzler kommt es an". Helmut Kohl und die Deutsche Aussenpolitik. Persönliches Regiment und Regierungshandeln vom Amtsantritt bis zur Wiedervereinigung. Ferdinand Schöningh, Paderbron. ISBN 3-506-72740-0.
• KOHL, HELMUT (1992), Die Deutsche Einheit. Reden und Gespräche. Mit einem Vorwort von Michail Gorbatschow, Gustav Lübbe Verlag, Bonn, ISBN 3-7857-0665-0.
• KOHL, HELMUT (2004), Erinnerungen 1930-1982. Droemer Verlag, München, ISBN 3-426-27218-0.
• KOHL, HELMUT (2005), Erinnerungen 1982-1990. Droemer Verlag, München, ISBN 3-426-27320-9.
• KOHL, HELMUT (2007), Erinnerungen 1990-1994. Droemer Verlag, München, ISBN 978-3-426-27408-8.
• Leyendecker, Hans, Stiller, Michael, Prantl, Heribert (2000). Helmut Kohl, die Macht und das Geld. Steidl, Göttingen. ISBN 3-88243-738-3.
• Maser, Werner (1990). Helmut Kohl. Der Deutsche Kanzler. Verlag Ullsttein GmbH, Berlijn/Frankfurt am Main. ISBN 3-550-07401-8.
• Schwarz, Hans-Peter (2012). Helmut Kohl. Eine politische Biographie. Deutsche Verlags-Anstalt, München. ISBN 3-421-04458-9.
• Seewald, Heinrich (1990). Helmut Kohl: Deutschlands Zukunft in Europa. Reden und Beiträge des Bundeskanzelers. Busse Seewald, Herford. ISBN 3-512-00979-4.
• Wicke, Christian (2015). Helmut Kohl's Quest for Normality: His Representation of the German Nation and Himself. Berghahn Books, New York. ISBN 978-1-78238-573-8.