Milieuwetgeving in Nederland

De milieuwetgeving in Nederland bestaat sinds het begin van de 19e eeuw.^[1] De eerste twee milieuwetten waren geschreven in het Frans: de Mijnwet van 21 april 1810 en het Keizerlijk Decreet van 15 oktober 1810.^[1] Daarna was de Hinderwet van 1875 (verregaand gewijzigd in 1956) decennialang de belangrijkste milieuwet in Nederland.^[1] Sindsdien hebben diverse ontwikkelingen plaatsgevonden, zoals decentralisatie, centralisatie en sectorale clustering.

De Hinderwet uit 1875

Diverse wetten zijn specifiek gemaakt om primair het milieu te beschermen. Enkele zijn hulpwetten waarin bepalingen zijn opgenomen die tevens het milieu dienen. Niet alleen het milieu wordt beschermd: een goed voorbeeld is de Woningwet, waarin de mens wordt beschermd tegen het bouwen op verontreinigde bodem. Onder de meeste wetgevingen zijn besluiten opgenomen. Diverse beleidsontwikkelingen (met name in de Wet bodembescherming, Wbb) zijn uitgewerkt in circulaires en Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB). Hierin is veelal de aanpak beschreven en ze hebben een normerende werking (ook gold dit met name voor de Wbb).

Sinds het midden van de 20e eeuw stemmen Europese landen hun milieuwetgeving steeds meer op elkaar af vanuit het besef dat milieukwesties niet ophouden bij de landsgrenzen. Richtlijnen zoals de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water worden gevormd op Europees niveau en dan op Nederlands niveau omgezet in wetgeving.

Sinds 1 januari 2024 is het belangrijkste deel van de Nederlandse wetgeving en bijbehorende besluiten en regelingen vervat in de Omgevingswet.

In werking	Status	Naam	Afk.	Voorganger(s)	Opvolger	Opmerkingen
1810-05-21	N Vervallen 2003-01-01	Mijnwet van 1810 (Loi minière)		(Algemeen Mijnbouwreglement 1694) (Mijnwet van 1791)	Mijnbouwwet 2002	Bepaalde dat grondeigenaar gehoord en gecompenseerd moest worden en dat na mijnbouw in staatsbossen natuurherstel moest worden uitgevoerd.[2] Laatste Franstalige wet in Nederlands recht, soms beschouwd als oudste Nederlandse milieuwet.[3]
1811-04-19	N Vervallen 1824	Keizerlijk Decreet van 15 oktober 1810[1][4][5]		–	KB van 1824[4]	Het "Keizerlijk Decreet van 15 oktober 1810 betreffende fabrieken en werkplaatsen die een ongezonde of hinderlijke geur verspreiden"[a] werd per decreet van 19 april 1811 ook ingevoerd in huidig Nederland.[8] Soms beschouwd als oudste Nederlandse milieuwet[1][4] en zelfs de basis van het huidige milieuhygiënerecht in Nederland, België en Frankrijk.[5]
1824-01-31	N Vervallen 1875	Besluit rakende de vergunningen ter oprigting van sommige fabrijken en trafijken[6]	KB van 1824	Keizerlijk Decreet van 15 oktober 1810[4]	Hinderwet 1875[4]	Verving het Keizerlijk Decreet van 15 oktober 1810 vanwege snelle ontwikkeling industrie. Naast luchtvervuiling konden nu alle vormen ernstig gevaar, schade of hinder reden zijn om bedrijven vergunningen te weigeren, terwijl bestaande bedrijven – op straffe van sluiting – voortaan werden verplicht tot maatregelen nemen.[4]
1875	N Vervallen 1993-03-01	Hinderwet (1875–1896: Fabriekwet)		KB van 1824[4]	Wet milieubeheer 1993	Volledige naam: "Wet, tot regeling van het toezigt bij het oprigten van inrigtingen, welke gevaar, schade of hinder kunnen veroorzaken"; tot 1896 kortweg "Fabriekwet".[8] Grootschalige wijzigingen in 1896, 1901 en 1952.[6]
1928-01-01	N Geldig	Natuurschoonwet 1928		–	–	Laatst gewijzigd 2021-01-01.
1958-06-23	N Vervallen 2005-09-28	Deltawet (1958)		–	Wet op de waterkering	Wettelijke basis voor de Deltawerken.
1963-03-27	N Geldig	Kernenergiewet		–	–	Laatst gewijzigd 2024-01-01.[9]
1964-06-01	N Geldig	Visserijwet 1963		Jacht- en visserijwet 1752 Jacht- en visserijwet 1857 Visserijwet 1908 Visserijwet 1931	–	In 1908 werden de Jachtwet en Visserijwet aparte wetsartikelen. Laatst gewijzigd 2023-01-01.[10]
1969	N Vervallen 2009-12-22	Wet verontreiniging oppervlaktewateren	Wvo	–	Waterwet
1970	N Vervallen 2024-01-01	Wet inzake de luchtverontreiniging	Wlv	–	Omgevingswet
1979	N Geldig	Vogelrichtlijn		(Conventie van Bern 1979)	–	Europese richtlijn voor de bescherming van gebieden van 187 zeldzame of bedreigde vogelsoorten. Nauw verwant aan de Habitatrichtlijn. Zie voorts Vogelrichtlijngebied (Nederland) en Natura 2000 in Nederland.[11]
1980-02-01	N Vervallen 2024-01-01	Wet geluidhinder	Wgh	Besluit geluidhinder spoorwegen 1987–2007	Omgevingswet
1980-09-01	N Geldig	Wet milieubeheer (1980–1993: Wet algemene bepalingen milieuhygiëne, Wabm)	Wm	Hinderwet 1875 Wet milieugevaarlijke stoffen (Wms) 1985–2008		Uniformering van de procedures van verschillende milieuwetten. Voorkomen van hinder en bescherming van het milieu; regelt verlening van milieuvergunningen. Belangrijke wijzigingen in 1993: naamswijziging van "Wet algemene bepalingen milieuhygiëne (Wabm)" naar "Wet milieubeheer", integratie Hinderwet. REACH-verordening vastgelegd in hoofdstuk 9 per 1 juni 2007. Laatst gewijzigd op 01-01-2024; toekomstige wijziging(en) op 01-01-2025.[12]
1987-01-01	N Geldig	Meststoffenwet		Interimwet beperking varkens- en pluimveehouderijen	–	Laatst gewijzigd 2024-01-01.
1987-01-01	N Vervallen 2024-01-01	Wet bodembescherming	Wbb	Interimwet bodemsanering 1983–1986	Omgevingswet	Gewijzigd in 1994 en andere jaren.
1988-04-27	N Geldig	Wet openbare manifestaties	Wom	Wet op de kerkgenootschappen 1853 Wet vereniging en vergadering 1855	-	Artikel 10 gaat over het recht om in het openbaar klokgelui vanaf kerktorens en azans vanaf minaretten te laten horen als onderdeel van religieuze diensten in gebedshuizen, maar hiervoor is een milieuvergunning/omgevingsvergunning nodig ter voorkoming van geluidshinder.
1992	N Geldig	Habitatrichtlijn		(Conventie van Bern 1979)	–	Europese richtlijn voor de bescherming van habitats (leefgebieden van wilde dieren). Nauw verwant aan de Vogelrichtlijn. Zie voorts Habitatrichtlijngebied (Nederland) en Natura 2000 in Nederland.[11]
1992	N Geldig	Wet luchtvaart		Luchtvaartwet 1926 Luchtvaartwet 1958	–	De Luchtvaartwet van 1958 wordt stapsgewijs vervangen door de Wet Luchtvaart van 18 juni 1992. Ook van toepassing op militaire luchtvaart tenzij anders bepaald door Defensie.
1993	N Geldig	Vuurwerkbesluit	VWB			Aangepast 2002, 2004, 2012, 2014. Laatst gewijzigd 2024-01-01.
1993-01-13	N Vervallen 2021-04-21	Gezondheids- en welzijnswet voor dieren	GWWD		Wet dieren
1995-01-01	N Geldig	Wet belastingen op milieugrondslag 1994	WBM			1996–2003: Regulerende energiebelasting (REB) 2004–2006: Ministeriële regeling milieukwaliteit elektriciteitsproductie (MEP) 2008–heden: Stimuleringsregeling duurzame energieproductie (SDE) Laatst gewijzigd 2024-01-01; verschillende toekomstige wijzigingen gepland.[13]
1996	N Vervallen 2008-07-01	Bouwstoffenbesluit bodem- en oppervlaktewaterenbescherming	Bsb		Besluit bodemkwaliteit	Gefaseerd vervangen door het Besluit bodemkwaliteit.
1996-08-01	N Geldig	Wet vervoer gevaarlijke stoffen	WVGS	Wet Gevaarlijke Stoffen 1963	–	Laatst gewijzigd 2024-01-01.
1999-07-02 2002-04-01 (gefaseerd)	N Vervallen 2017-01-01	Flora- en faunawet	Ffw	Vogelwet 1936 Jachtwet Nuttige dierenwet 1914 Wet bedreigde uitheemse diersoorten In- en uitvoerwet Natuurbeschermingswet (deels)	Wet natuurbescherming	Samenvoeging van zes eerdere wetten.
2000-12-22	N Geldig	Kaderrichtlijn Water	KRW	(enkele eerdere richtlijnen)	–	Europese richtlijn ter integratie en vervanging van enkele eerdere richtlijnen.
2001-04-01	N Geldig	Wet bescherming Antarctica	WBA	(Verdrag inzake Antarctica 1961)	–	Reguleert activiteiten in Antarctica door personen/groepen uit Nederland. Laatst gewijzigd 2024-01-01.[14]
2001-10-30	N Geldig	Verdrag van Aarhus		–	–	Voluit "Verdrag betreffende toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden". Geeft burgers toegang tot informatie over milieuzaken, inspraak in milieubeleid en toegang tot de rechter in milieuconflicten. Verdrag van UNECE, getekend door vooral Europese landen en de EU.
2003-01-01	N Geldig	Mijnbouwwet 2002		Mijnwet van 1810 Mijnwet van 1903 Wet opsporing delfstoffen Mijnwet continentaal plat	–	Samenvoeging van vier eerdere wetten. Laatst gewijzigd 2024-01-01.[15]
2007	N Geldig	Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden		Bestrijdingsmiddelenwet (BMW) 1962–2007	–	Laatst gewijzigd 2024-01-01.[16]
2009-12-22	N Geldig	Waterwet	Wtw	Wet op de waterhuishouding (Wwh) Wet verontreiniging oppervlaktewateren Wet verontreiniging zeewater (Wvz) Grondwaterwet (Gww) Wet droogmakerijen en indijkingen Wet op de waterkering Wet beheer rijkswaterstaatswerken ('natte' delen) Waterstaatswet 1900 ('natte' delen)	–	Samenvoeging van acht eerdere wetten.
2013-01-01	N Geldig	Wet dieren		Gezondheids- en welzijnswet voor dieren	–	Kaderwet voor gezondheid en welzijn van gehouden dieren (productiedieren in veehouderij en gezelschapsdieren zoals huisdieren)
2014-01-01	N Geldig	Warmtewet			Wet collectieve warmtevoorziening?
2015-01-01	N Geldig	Besluit beheer verpakkingen 2014				Besluit maatregelen metalen drankverpakkingen 2021 wijzigde het Besluit beheer verpakkingen 2014 door statiegeld op plastic flesjes en blikjes in te voeren.[17]
2017-01-01	N Vervallen 2024-01-01	Wet natuurbescherming		Natuurbeschermingswet 1998 Natuurbeschermingswet 1967 Boswet 1961 Flora- en faunawet 1998	Omgevingswet	Samenvoeging van drie eerdere wetten.
2019-12-20 2025-01-01 (gefaseerd)	N Geldig	Wet verbod op kolen bij elektriciteitsproductie		(Energieakkoord voor duurzame groei 2013) (Urgenda-vonnis 2015) (Regeerakkoord 2017)	–	Gefaseerd ingevoerd.
2021-01-01	N Geldig	Wet vliegbelasting (vliegtaks)		Vliegbelasting 2008–2009	–	Milieuheffing op passagierstickets.
2021-07-01	N Geldig	Stikstofwet		–	–	Formeel "Wijzigingswet Wet natuurbescherming en Omgevingswet (stikstofreductie en natuurverbetering)". Ontwikkeld vanwege de stikstofcrisis in Nederland (sinds 2019).
2024-01-01	N Geldig	Omgevingswet		20 Wetten: Belemmeringenwet Landsverdediging Belemmeringenwet Privaatrecht Crisis- en herstelwet (Chw) Interimwet Stad en Milieubenadering Ontgrondingenwet Planwet verkeer en vervoer Spoedwet wegverbreding Tracéwet Wet agrarisch grondverkeer Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo, 2010) Wet ammoniak en veehouderij Wet bodembescherming Wet geluidhinder (Wgh, 1979) Wet geurhinder en veehouderij Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden Wet inrichting landelijk gebied Wet inzake de luchtverontreiniging (Wlv, 1970) Wet natuurbescherming Wet ruimtelijke ordening Wet voorkeursrecht gemeenten[18] 53 Besluiten[b] 79 Regelingen[20]	–	Samenvoeging van 20 wetten, 53 besluiten en 79 regelingen in één wettekst en vier bijbehorende besluiten.[18][21]
2024-01-01	N Geldig	Besluit bouwwerken leefomgeving	Bbl	Bouwbesluit 1992, 2003, 2012	–	Vervanging Bouwbesluit 2012 door Bbl viel samen met inwerkingtreding Omgevingswet 2024-01-01.