Reduplicatie

Reduplicatie is in de taalkunde een morfofonologisch proces waarbij de stam van een woord of een deel daarvan wordt herhaald. Reduplicatie komt in bijna alle talen voor, maar de mate van productiviteit van dit verschijnsel varieert sterk.

Reduplicatie kan zowel segmenten betreffen (een of enkele klinkers of medeklinkers) als prosodische eenheden (lettergrepen en mora's). Het geredupliceerde element wordt de "reduplicant" (afgekort tot red of R) genoemd.

Functie

Reduplicatie dient in de eerste plaats voor het uitdrukken van uiteenlopende grammaticale functies. Daarnaast kan het verschijnsel met andere taalinherente zaken te maken hebben, zoals afleiding en iconiciteit.

Het verschijnsel maakt daarnaast onderdeel uit van het algemene proces van taalverwerving. Geluiden als nanana, dadada en didididi worden standaard geproduceerd door zuigelingen van tussen een half jaar en een jaar oud (deze voortalige fase wordt ook wel "canoniek babbelen" genoemd). Het feit dat de elementaire woorden papa en mama in heel veel talen uit verschillende taalfamilies qua vorm op elkaar lijken hangt hier waarschijnlijk mee samen.

Volledige en gedeeltelijke reduplicatie

Bij volledige reduplicatie wordt het hele woord of morfeem herhaald, zoals in het Kham, Halkomelem en Sranantongo: in deze taal betekent esi-esi zeer snel (lett.: snel-snel; door elisie wordt daarvan es'esi gemaakt). Bij gedeeltelijke reduplicatie wordt alleen een deel herhaald (bijvoorbeeld in het Marshallees en Lakota). In dit laatste geval kan de reduplicatie aan het begin, in het midden of aan het einde van het woord plaatsvinden, en doet het geredupliceerde element dienst als een soort affix. Vaak ook komen volledige en gedeeltelijke reduplicaties van hetzelfde woord naast elkaar voor, meestal met verschil in betekenis, zoals in het voorbeeld hieronder uit het Motu:

Basiswerkwoord	Volledige reduplicatie	Gedeeltelijke reduplicatie
mahuta   "slapen"	mahutamahuta   "voortdurend slapen"	mamahuta   "slapen (meervoud)"
	(mahuta-mahuta)	(ma-mahuta)

Triplicatie

Wanneer het betreffende element geen een maar twee keer wordt herhaald, spreekt men niet van reduplicatie maar van triplicatie. Het Pingelapees, Ewe, Twi, Mokilees, en Zuidelijk Min zijn voorbeelden van talen die zowel reduplicatie als triplicatie kennen. Het volgende voorbeeld (uit het Pingelapees) toont reduplicatie en triplicatie van hetzelfde basiswoord, met steeds een andere betekenis:

Basiswerkwoord	Reduplicatie	Triplicatie
[kɔul]?   "zingen"	[kɔukɔul]?   "zingend"	[kɔukɔukɔul]?   "nog steeds zingend"
[mejr]?   "slapen"	[mejmejr]?   "slapend"	[mejmejmejr]?   "nog steeds slapend"

(Rehg 1981)

Andere fonologische processen

Reduplicatie kan gepaard gaan met andere (morfo)fonologische processen, zoals deletie, geminatie en affixatie. In het Tz'utujil wordt een zogeheten duplifix met de betekenis "-ig/-achtig" gevormd door de eerste medeklinker van de stam te herhalen en vervolgens het suffix [oχ] toe te voegen:

• [kaq]^? "rood" → [kaqkoχ]^? "roodachtig"  [(kaq-k-oχ)]^?
• [q’an]^? "geel" → [q’anq’oχ]^? "geelachtig"  [(q’an-q’-oχ)]^?
• [jaʔ]^? "water" → [jaʔjoχ]^? "waterig"  [(jaʔ-j-oχ)]^?   (Dayley 1985)

In het onderstaande voorbeeld uit het Tohono O'odham gaat reduplicatie van de eerste lettergreep gepaard met geminatie van de eerste medeklinker:

• [nowiu]^? "os" → [nonnowiu]^? "ossen"  (no-n-nowiu)
• [hódai]^? "rots" → [hohhodai]^? "rotsen"  (ho-h-hodai)
• [kow]^? "opgraven" → [kokkow]^? "opgraven" (repetitief)  (ko-k-kow)
• [gɨw]^? "raken" → [gɨggɨw]^? "raken (repetitief)"  [(gɨ-g-gɨw)]^?   (Haugen forthcoming)