Curulische zetel

De curulische zetel (Latijn: sella curulis) was in het oude Rome de naam van een erezetel met kenmerkende kruisvormige poten, die als ambtelijk onderscheidingsteken mocht worden gebruikt door de hoogste functionarissen (die vandaar de naam curulische magistraten droegen), zoals dat eerder het voorrecht was van de Romeinse koning. Na de Romeinse tijd is curulische zetel, ook wel curule-stoel of curulische stoel genoemd, de verzamelbenaming voor afgeleide latere stoelvormen geworden met gebogen X-vormige poten. De oudst bekende zetels met de kenmerkende kruisvorm dateren uit het Egyptische Nieuwe Rijk, waaruit graven zijn gevonden waarin stoelen in de stijl van de curulische zetels werden aangetroffen.

Funerair reliëf met een sella curulis (50 v.Chr.–50 n.Chr., Palazzo Massimo alle Terme)

Illustraties van sella curulis uit A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, 1870)

Een aureus met aan de voorzijde een portret van Macrinus en aan de keerzijde de keizer en zijn zoon gezeten op hun sellae curules

Romeinse tijd

In oorsprong was de sella curulis een van de regalia van de koningen van Rome. Het was een mooi versierde klapstoel, zonder arm- of rugleuning, die sinds lange tijd in het Oude Rome zou bestaan hebben als symbool van de koninklijke macht, en samen met andere regalia geïmporteerd was vanuit Etrurië door koning Lucius Tarquinius Priscus (of misschien reeds eerder door Tullus Hostilius). Silius Italicus vermeldt Vetulonii als de stad waaruit de sella curulis afkomstig was.
Ze blijkt van in het begin versierd te zijn geweest met ivoor en goud, en dit wordt bewezen door verschillende antieke bronnen, onder andere Cassius Dio. De vormgeving bleef lange tijd bijzonder sober, gelijkend op een eigentijdse plooibare (plicatilis) campingstoel met gekruiste benen.

De term betekende gaandeweg zoveel als "stoel van staat" (cf. ook minister van staat). Volgens antieke bronnen zou curulis afgeleid zijn van het Latijnse woord currus (= wagen; sella curulis zou dus oorspronkelijk wagenstoel betekenen), maar het is niet uit te sluiten dat hij in verband staat met curvus (= krom: zie afbeelding).

Tijdens de republiek werd aan de consules, praetores, aediles curulis en censores het recht verleend om in de curia of senaat op een met ivoor ingelegde stoel plaats te nemen. Ook de Flamen Dialis, de dictator ("omdat verondersteld werd dat de dictator alle magistraturen in zich verenigt") en diens magister equitum bezaten dit recht.
Onder het principaat werd het toegekend aan de princeps of, tijdens zijn afwezigheid, aan zijn standbeeld, maar ook aan de Augustales, en, misschien, aan de praefectus urbi

Behalve in de Curia werd de sella curulis ook opgesteld tijdens alle grote publieke gebeurtenissen, vooral in het circus en theater. Ze was ook de ambtszetel van de praetores wanneer zij recht spraken. Soms werd ze zelfs opgesteld na de dood van de persoon aan wie ze was toegekend, als speciaal eerbetoon: deze eer werd alleszins bewezen aan Marcellus, Germanicus, en Publius Helvius Pertinax.

In de provincies werd de sella curulis toegekend aan mindere magistraten, wanneer zij proconsulaire of propraetorische potestas uitoefenden. Ook buitenlandse vorsten (zoals Ariobarzanes II van Cappadocia) kregen er soms een cadeau, want het was bij de Romeinen gebruikelijk om een sella curulis, een ivoren scepter, een toga praetexta, en andere soortgelijke ornamenten te schenken, als blijk van respect en vertrouwen, aan die heersers wier vriendschap men wenste te cultiveren.