Vestingwerken van Blokzijl

De vestingwerken van Blokzijl waren een stelsel van wallen, bastions en grachten rondom de Nederlandse plaats Blokzijl, provincie Overijssel. De restanten van deze vestingwerken zijn aangewezen als rijksmonument.

Vestingwerken van Blokzijl
Stadswallen van Blokzijl
Gebouwd in	1581, 1621
Gebouwd door	Diederik Sonoy, Raad van State
Monumentale status	rijksmonument
Monumentnummer	10492
Blokzijl in de 17e eeuw. De schans van Sonoy uit 1581 is nog herkenbaar bovenin de tekening als het dicht bebouwde gebied tussen de twee sluizen in.

Geschiedenis

Vanwege wateroverlast in het Land van Vollenhove werden in de Zuiderzeedijk twee keersluizen of zijlen aangelegd: in 1375 de Vollenhoofsezijl en in 1438 de Steenwijkerzijl. Langs de dijk, tussen beide sluizen in, ontstond enige lintbebouwing. Er zou in de 15e eeuw ook al sprake zijn van een blokhuis, alhoewel hiervoor geen bewijs is. De eerste vermelding van de naam Blokzijl dateert uit 1521: de drost van Vollenhove gaf toen aan overlast te ondervinden van de in Bluxiel gelegerde Gelderse soldaten die de omgeving plunderden.

De turfhandel vanuit het Land van Vollenhove maakte van Blokzijl een doorvoerhaven: de turf werd bij de sluizen overgeslagen op grotere schepen die via de Zuiderzee naar Holland voeren. Hierdoor groeide het aantal inwoners in de 16e eeuw en werd Blokzijl welvarend. Vanaf 1518 werd er tol geheven bij de sluizen, waarbij de inkomsten toekwamen aan de bisschop van Utrecht en later aan keizer Karel V en koning Filips II. In de tweede helft van de 16e eeuw werd een beschutte havenkom aangelegd.

Tachtigjarige Oorlog

In 1572 werd Blokzijl door de Geuzen veroverd, maar ze werden door een leger van stadhouder Caspar de Robles verdreven. Geuzenleider Diederik Sonoy wist in 1580 Blokzijl weer in te nemen. Het plaatsje fungeerde daardoor als een Hollands bruggenhoofd in een voornamelijk door de Spanjaarden gecontroleerd gebied. Daarnaast kon ook de toevoer van het belangrijke turf veilig worden gesteld. Sonoy liet daarom rondom de bebouwing een schans aanleggen waarin een Hollands garnizoen werd gelegerd. Gedurende de rest van de Tachtigjarige Oorlog bleef Blokzijl in Staatse handen.

Prins Maurits schonk vanaf 1589 diverse rechten aan Blokzijl, zoals het waagrecht, maar de Staten van Overijssel zagen dit als een schending van hun soevereiniteit en trokken de rechten in 1610 weer in. In 1603 was de vesting Blokzijl overigens door de Staten-Generaal overgedragen aan Overijssel, waarbij het gewest Holland het buskruit en de lonten bleef leveren.

In 1621 werd een nieuwe vesting gebouwd, waarbij geheel Blokzijl, de twee sluizen en de havenkom binnen de wallen werden gebracht. Blokzijl werd nu ook wel als een fortresse aangeduid.

Blokzijl in 1639

Rampjaar

In het Rampjaar 1672 werd ook Blokzijl aangevallen. Op 26 juni gaf de verdediging van Blokzijl zich zonder strijd over aan de Keulse en Münsterse troepen. De vesting was in de voorgaande jaren slecht onderhouden en vormde voor de aanvallers dus geen enkel probleem. Overste Van Twickelo legerde een garnizoen van 250 man in Blokzijl en begon met de versterking van de vesting.

Blokzijl in 1659, met de oude stervormige schans nog duidelijk zichtbaar midden boven

Een eerste poging tot herovering mislukte, maar op 23 augustus wisten Friese troepen, gesteund door de inwoners van Blokzijl, de vesting in te nemen.

Verval

In de 18e eeuw raakte de omwalling in verval. De zeedijk aan de zuidzijde was in slechte staat en de stadswallen namen de waterkerende functie van deze dijk over.

In 1825 veroorzaakte een storm op de Zuiderzee voor diverse dijkdoorbraken. Blokzijl raakte overstroomd en 28 huizen werden weggespoeld. Zowel de Noorderwal als de Zuiderwal bezweken.

De Zuiderwal is na de Tweede Wereldoorlog afgegraven om voor woningbouw te worden gebruikt.

In 2008 vond herstel plaats aan een deel van de vestingwallen.