Bispedøme

Eit bispedøme, bispedømme eller stift er eit geografisk område og ei administrativ eining i kyrkja, leidd av ein biskop og eventuelt av eit bispedømeråd.

Nemninga er brukt i Den katolske kyrkja, Den anglikanske kyrkja og i nokre protestantiske kyrkjer, mellom anna Den norske kyrkja. I Den ortodokse kyrkja finst ei tilsvarande eining som typisk blir kalla eparki.

Bispedøme i Noreg

Kart over bispedøma i Den norske kyrkja.

I Noreg er det tre bispedøme i Den katolske kyrkja og elleve bispedøme i Den norske kyrkja.

Bispedøme i Den katolske kyrkja i Noreg

• Oslo katolske bispedøme
• Trondheim stift
• Tromsø stift

Bispedøme i Den norske kyrkja

Fram til 1919 var nemninga stift.

• Agder og Telemark bispedøme
  
• Bjørgvin bispedøme
  
• Borg bispedøme
  
• Hamar bispedøme
  
• Møre bispedøme
  
• Nidaros bispedøme
  
• Nord-Hålogaland bispedøme
  
• Oslo bispedøme
  
• Stavanger bispedøme
  
• Sør-Hålogaland bispedøme
  
• Tunsberg bispedøme
  

I tillegg har Den norske kyrkja frå 2. oktober 2011 preses, som er leiande for bispedømerådet og har sete i Nidaros. Dette embetet har mykje sams med det som i Svenska kyrkan og Evangelisk-lutherska kyrkan i Finland heiter erkebiskopen.

Soge

Nordmenn vart kristna litt om senn frå mellomalderen, og landet vart offisielt kriste kring 1020 då Olav den Heilage var konge^[1]. So tidleg som 1070 fekk Noreg tre bispedøme i Oslo, Bjørgvin og Nidaros. Erkebiskopen i Hamburg-Bremen rådde over heile Norden fram til 1103, då erkebiskopen i Lund overtok ansvaret for Danmark, Sverige og Noreg^[2]. I 1152-1153 var kardinal Nicolaus Breakspear sendt av pave Anastasius IV til Nidaros for å skipa erkebiskopsete som skulle gjelda for Noreg og vesterhavsøyane.^[3]. Bispedømet var stort, og inntektene frå Nidarosprovinsen lét domkyrkjebygget verta monaleg større. Den fyrste erkebiskopen i Nidaros var Jon Birgersson^[4].

Reformasjonen kom til Noreg i 1536-37, då Kristian III av Danmark-Noreg var konge^[5]. Med dette vart dei katolske bispedøma bytt ut med evangelisk-lutherske. Erkebiskoptittelen vart då avskipa. Dette førde til at biskopar, prostar og prestar vart valde ut av kongen heller enn paven. I staden for å ha erkebiskop var biskopen i den politiske hovudstaden - den gong Kjøpenhamn, men Oslo frå 1814 - nemnd til leiande biskop som «primus inter pares», fremst mellom likemenn.

Den norske kyrkja var statskyrkje fram til 2012.

I dag fylgjer bispedøma i stor grad fylkesgrensene.