Uran

Uran er eit radioaktivt, metallisk grunnstoff med atomsymbol U og atomnummer 92. Halveringstida er 4,5 milliardar år. Det høyrer til actinoida og f-blokka i periodesystemet.

Protactinium ← Uran → Neptunium

Basisdata
Namn	uran
Symbol	U
Atomnummer	92
Utsjånad	Sølvkvitt
Plass i periodesystemet
Gruppe	3
Periode	7
Blokk	f
Kjemisk serie	Aktinid
Atomeigenskapar
Atomvekt	238,0289 u
Kalkulert atomradius	175 pm
Elektronkonfigurasjon	[Rn]7s25f36d1
Krystallstruktur	Ortorombisk
Fysiske eigenskapar
Stofftilstand	Fast stoff
Smeltepunkt	1132 °C, 1405 K
Kokepunkt	3818 °C, 4091 K
Molart volum	12,49 cm³/mol
Tettleik	19 050 kg/m³
Hardleik	6 kg/m³
Fordampningsvarme	477 kJ/mol
Smeltevarme	15,48 kJ/mol
Damptrykk	(?) Pa
Lydfart	3155 m/s
Elektronegativitet etter Pauling-skalaen	1,38
Elektrisk leiingsevne	3,8 MS/m
Termisk konduktivitet	27,6 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	597,6 kJ/mol 1420 kJ/mol

Uran blir brukt som drivstoff i kjernekraftverk, og sprengstoff i atomvåpen. Utarma uran blir brukt i panserbrytande ammunisjon.

Historie

Bruk

Uran blir brukt som brennstoff i kjernereaktorar i kjernekraftverk (atomkraftverk). Varmen som oppstår ved fisjon av uran blir overført til eit kjølemedium (vatn, tungtvatn eller smelta natrium), som enten kan brukast direkte til å lage damp (kokevatnsreaktor) eller til å varme opp sekundært kjølevatn. I begge tilfella vert dampen nytta i ein dampturbin, som driv ein generator, som lagar elektrisk straum.

Uran blir òg brukt som sprengstoff i atomvåpen. Ei vanleg atombombe inneheld ei eller fleire subkritiske mengder uran som under detonasjonen vert samanføydd til ei kritisk mengde (d.e. at talet på partiklar som kjem frå ein fisjonsreaksjon og som har rett energi og skaper nye fisjonar, i gjennomsnitt er større enn 1), som då eksploderer spontant. Uran som skal brukast i atomvåpen må vera opprika uran, det vil seia at mengda av isotopen, ²³⁵U, er auka i forhold til den naturlege førekomsten.

I seinare år har somme produsentar av konvensjonelle våpen teke i bruk utarma uran i panserbrytande ammunisjon, av di uran er svært tett og tungt og kan bryta gjennom tjukt panser. Utarma uran inneheld i hovudsak den minst radioaktive isotopen ²³⁸U, men også små mengder av meir radioaktivt material. Bruken av utarma uran i konvensjonelle våpen er omstridd på grunn av den radioaktive forureininga som militært personell på begge sider – og naturen – blir utsett for.

Framstilling

Viktige sambindingar

• Uranoksid (UO₂ og U₃O₈)

Tryggleik

I tillegg til at uran er radioaktivt og dermed skadeleg, er uransambindingar kjemisk giftige. Dei kan særleg skada lever og nyrer.

Sjå også

• Kjernekraft
• Atomvåpen
• Grunnstoffliste
• Isotoptabell
• Periodesystemet

Bakgrunnsstoff

• Uran Arkivert 2005-02-07 ved Wayback Machine.