Nóódaʼí
From Wikipedia, the free encyclopedia
Nóódaʼí éí Bitsįʼ yishtłizhii átʼé, diishjį́ʼdi éí Áshįįh Biiʼtó Hahoodzodi kédaʼhatʼį́ʼ áádóó Dibé Ntsaa Hahoodzodi ałdóʼłá kédaʼhatʼį́ʼ. Tʼáá Nóódaʼí bizaadjiʼ éí "Nuutsiu" wolyé, díí saad éí Dinéjiʼnį́į́hgo oolyé[1]. Naakáí Łibáʼí Yootó Hahoodzojiʼ nidaʼhazná yę́ędą́ą́ʼ Hastiin Fray Gerónimo Salmerón wolyéego naaltsoos bikáaʼgi Nóódaʼí Guaguatu, éí doodaiiʼ éí; Guaputa (Kopata?) wolyéego yoozhí. Díí éí Mąʼii Deeshgiizhnii diné bikin daʼshijááʼígíí naaghágo, ákwii tʼéigo Kiisʼáanii Nóódaʼí daʼyoozhí [2] Naas nahódéíshzhiizh doo éí Naakáí Łibáʼí naaltsoos bikáaʼgi Nóódaʼí Yutas yiiłnį́į́hgo daʼyoozhí.[3]
Áshįįh Biiʼtó Hahoodzodi Nóódaʼí daʼbighanígíí éí bikéyah Uintah-Ouray Reservation wolyé. Aadi kéyah baʼhadzoʼígíí éí 6,769.173 dikʼą́ʼ tsin sitʼą́ʼ aniiłtsoh (17,532.078 km²). 19,182 bílaʼashdlaʼí daʼbighan (2000 biyihah yę́ędą́ą́ʼ bílaʼashdlaʼí daltáʼ). Dibé Ntsaa Hahoodzojiʼ Nóódaʼí bikéyahígíí éí naakigo haʼhoodzo. Łaʼ éí Ute Mountain Ute Indian Reservation wolyé (Kin Dootłʼizhíjiʼígíí / Tséyaatóhí bigáádi). Kéyah Ute Mountain beeʼwoozhíʼígíí éí 900.703 dikʼą́ʼ tsin sitʼą́ʼ aniiłtsoh (2,332.809 km²). 1,687 bílaʼashdlaʼí daʼbighan (2000 biyihah yę́ędą́ą́ʼ bílaʼashdlaʼí daltáʼ). Áádóó łaʼ éí Southern Ute Indian Reservation wolyé (Bíinajiʼígíí). Kéyah Southern Ute Indian Reservation wolyéígíí éí 1,058.785 dikʼą́ʼ tsin sitʼą́ʼ aniiłtsoh (2,742.24 km²). 11,259 bílaʼashdlaʼí daʼbighan (2000 biyihah yę́ędą́ą́ʼ bílaʼashdlaʼí daltáʼ).
Saad Ute éí Nóódaʼí bizaad bitsʼą́ą́hdę́ę́ saadígíí átʼé, "Jóhonaaʼéí bikéyah" daʼtsʼiʼjiʼ nį́į́hgo oolyéʼ. Áádóó Áshįįh Biiʼtó Hahoodzo éí Utah wolyé bilagáana bizaadjiʼ; saad Utah éí Nóódaʼí bizaad "Ute" bitsʼą́ą́dę́ę́ʼígíí átʼé.