Ans 1460

../.. | Ans 1430 | Ans 1440 | Ans 1450 | Ans 1460 | Ans 1470 | Ans 1480 | Ans 1490 | ../..

Istòria

1458-1460 : conquista dau Despotat de Morèa per leis Otomans.
1460 : en Mesoamerica, conquista de la region de Zacatula per lei Tarascs.
1461 : en França, mòrt dau rèi Carles VII que foguèt remplaçat per son fiu Loís XI.
1461 : dins l'espaci maia, fin de la crisi entraïnada per l'afondrament de la vila de Mayapan, cremada e abandonada après la revòuta d'Ah Xupan. Lo territòri maia dau nòrd de la peninsula de Yucatan foguèt d'ara endavant devesit entre 16 estats rivaus dominats per lei tribüs dei Cocomes, dei Xius, dei Chels, dei Canuls e dei Chontals.
1463 : dins l'Empèri Inca, reorganizacion dau govèrn. Pachacutec fisèt lo comandament deis operacions militaras a son fiu Tupac Yupanqui per se concentrar sus un programa ambiciós de construccion (Temple dau Soleu, Sacsayhuamán e Machu Picchu).
1465 : en França, revòuta de la Liga dau Ben Public, una coalicion de senhors poderós qu'èran ostils au renfòrçament de l'autoritat reiala. Indecís, lo conflicte s'acabèt oficialament per un succès deis insurgents qu'obtenguèron la restitucion de certanei vilas e impòsts per lo rèi Loís XI. Pasmens, en realitat, lo rèi capitèt rapidament d'annular sei concessions.
1466 : en Majapahit, mòrt dau rèi Girisawardhana que foguèt remplaçat per Singhawikramawardhana.
1466 : fondacion dau Khanat d'Astrakhan per Mahmud bin Küchük, un pretendent desfach au Khanat de l'Òrda d'Aur. Aquò afebliguèt leis estats mongòls occidentaus.
1467 : en Mesopotamia, destruccion de la federacion tribala dau Moton Negre per aquela dau Moton Blanc.
1468 : mòrt dau negus Kwestantinos I^èr que foguèt remplaçat per son fiu Baede Maryam (1468-1478). Aprofichant la patz amb leis estats musulmans d'Africa Orientala e la poissança militara legada per son paire, lo negus novèu ordonèt una campanha còntra lei pòbles de la region de Semien e còntra lei pilhards que menaçavan lo comèrci caravanièr en Tigre.
1468 : en Insulíndia, scission de Majapahit a l'eissida d'una guèrra civila entre lo rèi Singhawikramawardhana e un prince usurpator dich Kertabhumi. Divèrsei revòutas comencèron dins lei rèstas dau reiaume de part de pòbles desirós de retrobar son independéncia.
1469 : en Mesoamerica, mòrt dau tlatoani Moctezuma I^èr. Axayacatl, felen dau tlatoani Itzcoatl, li succediguèt.
1469 : conquista dei regions occidentalas de l'Empèri Timurida per lei Turcomans dau Moton Blanc.

Cultura

Sciéncias e tecnicas

1460 : premiera descripcion medicala, per lo cirurgian militar alemand Heinrich von Pfolspeunt, de bleçaduras entraïnadas per de balas d'armas de fuòc.
1464 : publicacion d'un tractat de trigonometria esferica dich De triangulis omnimodis per lo sabent alemand Regiomontanus (1436-1476). Aquela òbra permetèt de difusar largament en Euròpa lo trabalh dei matematicians arabs sus lo subjècte.
1466 : en criptologia, invencion dau quadrant chifrant per lo sabent e filosòf italian Leon Battista Alberti (1404-1472). Son sistèma foncionava amb dos discs marcats de letres e de cifres que son alinhament podiá èsser modificat. Aquò creèt lo metòde de la substitucion polialfabetica. Dins aquò, tot l'interès d'aqueu sistèma foguèt pas comprés avans lo sègle XIX.

Decès

• Gilles Binchois, musician francoflamenc.
• Nicolas de Cues, sabent e cardenau alemand.
• Girisawardhana, rèi de Majapahit.
• Kwestantinos I^èr, negus d'Etiopia.
• Johannes Gutenberg, inventor alemand.
• Moctezuma I^èr, tlatoani astèc.
• Georg von Peuerbach, astronòm e matematian austrian.
• Heinrich von Pfolspeunt, cirurgian alemand.

Liames intèrnes

Bibliografia

Nòtas e referéncias