L'Estela e Bètharram

L'Estela e Bètharram^[1][2] (Lestelle-Bétharram en francés) qu'ei ua comuna de Bearn administrada peu departament deus Pirenèus Atlantics e la region de Navèra Aquitània, ancianament d'Aquitània. La vila que ho fondada com ua bastida en 1335.

Vilatge d'Occitània

L'Estela e Bètharram Lestelle-Bétharram'
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Capèra de Bètharram
Armas
Geografia fisica
Coordenadas	43° 07′ 51″ N, 0° 12′ 30″ O
Superfícia	8,63 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	481 m 299 m 278 m
Geografia politica
País	Bearn
Estat	França
Region 75	Navèra Aquitània
Departament 64	Pirenèus Atlantics
Arrondiment 643	Pau
Canton 6425	Vallées de l'Ousse et du Lagoin (Nai Davant abans 2015)
Intercom 246401756	CC deu País de Nai (2017 ençà)
Cònsol	Jean-Marie Berchon (2020-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2019)	825 ab. Evolucion de la populacion 906 ab.
Densitat	99,3 ab./km²
Autras informacions
Còde postal	64800
Còde INSEE	64339

Geografia

Pròcha de la termièra dab Bigòrra, qu'ei un lòc de romiatge per'mor que la verge Maria b'i auré sauvada ua gojata qui's negava en la balhar un arram (lo bèth arram) entà la sortir de l'aiga. Bernadeta Sobirós qu'i cossirava de la soa Lorda nadau.

Comunas a l'entorn.

Toponimia

Bètharram

La prononciacion qu'ei [bɛta'rram] o [betaɾɾˈam]^[3]. Las fòrmas ancianas que son Guatarram en 1335, Lo Gatarram/Lo Guatarram dinc au començament deu sègle XVIIau, Beauram en 1617, Betarram en 1675, Betharram (mapa de Cassini, a la fin deu sègle XVIIIau) ^[4].

Segon Dauzat, Betharram que vien deu gascon bet e -arram ^[5]. Segon Negre, citat per Miquèu Grosclaude, qu'ajusta bèth arram que's deu compréner com « bèth bosquet » ^[4].

Miquèu Grosclaude que desvolopa lo subjècte dens lo suplement, p. 401. Cau pas cercar un sens aute que lo sens aparent e cercar dens lo paisatge ua explicacion. Que s'ageish de la legenda de l'arram aparat per la Verge a ua gojata qui èra a nega's. Lo nom navèth que pareish en francés en 1617 dens lo contèxte deu retorn deu catolicisme en Bearn. Que i avèva dejà, despuish lo sègle XIV, un santuari vodat a la Verge, pr'amor d'un aute miracle : ua estatua de la Verge trobada per lo pè d'un bueu. Ua seria de miracles estereotipats qu'apareish de 1621 a 1642, dab a cada còp la Verge que sauva ua gojata qui èra a nega's dab un arram. Lo nom qu'apareish en bearnés sonque en 1622 e lo sanctuari arroeinat qu'estó tornat bastir. Per lo nom vielh, Gatarram, Grosclaude que perpausa solucions adaptadas au site :

• ga/gua e arrabia (« montanha abrupta ») o aran (« vath ») ^[4];
• catarraba, « lòc abrupte », pirenenc segon Rohlfs (catarra en aragonés, « rega prigonda cavada per las aigas »).

L'Estela

La prononciacion qu'ei [les'telɔ]. Las fòrmas ancianas que son Lestelle en 1335, Lestele en 1402, La Stela en 1429, Lestella en 1544, Lastelle en 1544, L'Estelle en 1675, Lestelle en 1675, Lestelle (mapa de Cassini, a la fin deu sègle XVIIIau) ^[6].

Segon Dauzat, L'Estela que vien deu latin stella, « estela » dab lo sufixe -onem. La motivacion que seré d'ua ensenha o d'ua vila nava dab carrèras en crotz (?) ^[7].

Miquèu Grosclaude qu'accèpta l'explicacion literau, mès l'idèa de carrèras en crotz qu'ei tròp banala per estar realista. Lo nom qu'a per sens estela, shens estar un cairehorc pr'amor deu site. L'Estela qu'ei ua bastida creada en 1335, pro lonh deu vilatge d'origina, Laber. L'ortografia de 1335, dab las duas ll deu mot sabent (estela que vieneré d'ua fòrma vulgara *stela) que hè supausar un nom inventat artificialament. Que sembla ua designacion publicitària per la bastida navèra. L'idèa d'ua bòrna, d'ua hita o d'ua lausa (monument), invitada per Lemoine, qu'ei ua error ^[6].

Istòria

En 1837, un Basco, Sant Miquèu Garicoïts qu'i fondè la congregacion deus pairs deu Sacrat-Còr. Los sons membres, desempuish, qu'an traucat lo mon sancèr en bèth hornir lo musèu de la loa capèra. Aquesta qu'ei un exemple deus géncers deu barròc occitan (a comparar, dens la region, dab la glèisa de Sarrança en Bearn e la Capèra Daurada de Puei Laün a Arrens en Bigòrra).

Eraldica

Escut de l'Estela-Bètharram

L'escut de L'Estela-Bètharram que's blasona atau :d'azur de montanha sommada d'un calvari susmontat d'ua estela, tot aquò d'aur, adextrat d'aur dab duas vacas de gules accornadas, colletadas e clarinadas d'azur, passantas l'ua suber l'auta.

Administracion

Lista deus cònsols successius

Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
març de 2001	2026	Jean-Marie Berchon	PS	mètge
1995	2001	Michel Bouyrie
	1995
Totas las donadas non son pas encara conegudas.

Demografia

modificar « persona »  v · d · m  Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): 857, totala: 991
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
						1 034	1 093	1 069
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
-	-	-	-	1 480	-	-	-	-
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
-	-	1 102	-	-	-	-	-	-
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
1 157				Cercar	786	802	801	819 964
2009	2010
826 971	843 981
Fonts
Base Cassini de l'EHESS (recercar) - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE Evolucion de la populacion 1962-2008

Lòcs e monuments

Personalitats ligadas dab la comuna

Véder tanben

• Santuari de Bètharram
• Espelugas de Bètharram
• Comunas deus Pirenèus Atlantics

Ligams extèrnes