Banòs

Banòs^[1] (Banos en francés) qu'ei ua comuna gascona de Shalòssa situada dens lo departament de las Lanas e la region de Navèra Aquitània, ancianament d'Aquitània.

Vilatge d'Occitània

Banòs Banos
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
La glèisa de Sent Pèir de Banòs.
Armas
Geografia fisica
Coordenadas	43° 44′ 15″ N, 0° 37′ 19″ O
Superfícia	5,77 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	124 m 110 m 34 m
Geografia politica
País	Gasconha
Parçan	Shalòssa
Estat	França
Region 75	Navèra Aquitània
Departament 40	Lanas
Arrondiment 402	Lo Mont
Canton 4022	Shalòssa Tursan (Sent Sever avant 2015)
Intercom 244000832	CC de Shalòssa Tursan (2017 ---->)
Cònsol	Jean-Louis Laporte (2020-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2018)	268 ab. Evolucion de la populacion 272 ab.
Densitat	49,05 ab./km²
Autras informacions
Còde postal	40500
Còde INSEE	40024
http://banos.fr/

Geografia

Lo Gavàs a Banòs.

Comunas a l'entorn.

Perimètre deu territòri

		Sent Sever
	Montaut	N	Audinhon
		O    Banòs    E
		S
		Doasit

La comuna de Banòs que tòca la d'Audinhon a l'èst, la de Sent Sever au nòrd, la de Montaut a sococ, e la de Doasit au mijorn. L'arriu de Pascuau (afluent deu Laudon) que hè lo limit dab Doasit ; lo Gavàs que hè lo limit dab Sent Sever ; e au nòrd-èst, lo Laudon que dessepara Audinhon de Banòs.
Lo territòri tot de la comuna de Banòs que’s tròba sus l’anticlinau d’Audinhon. Las estratas geologicas qu’i afloran^[2] que van de l’albian au serravallian, en passant preu maastrichtian (geòdas de silici, pèirahuecs) e preu danian (peirèras d’Arcet).

Etimologia

La significacion deu nom « Banòs » n’es pas enqüèra coneishuda. De las ipotèsis avançadas, nada n’es pro assegurada tà impausà's :
R. Cuzacq, A. Dauzat e C. Rostaing, G. Rohlfs, que prepausan lo nom d’òmi gallés « Bandus », dab lo suffix aquitanic « -òs ». Dauzat e Rostaing prepausan tanbenh un radicau « *ban » (= punta), tostemps dab lo « -òs » aquitanic. Mes M. Grosclaude que tròba aqueras ipotèsis « hòrt chic convencentas »^[3].
E. Nègre que prepausa lo nom d’òmi « Ben(i)nus » + « -òs ». B. Boyrie-Fenié que refuta Beninus ; qu’ignòra Bandus ; que hè gràcia a *ban pr’amor que correspon a çò qu’espèra ; que prepausa los noms d’òmi « Banno » o « *Bannus », mes tot aquò shens nada conviccion^[4].
Tà acabar, J. Lemoine e P. Soussieux que prepausan lo nom d'òmi « Banius », e J. Lesbats qu’i veid los mots « bana » (pinga) o « banèr » (aiguèr).

Fòrmas encontradas :

• Bancs, Bans, Banks (1273/1274 ; Recogniciones feodorum in Aquitania, Bémont, p. 37), Banos (ib. p. 42).
• Benos (1299, 1305 ; Rôles gascons, Bémont, T3, pp. 389 et 530), Banos (1305, ib. p. 506).
• Banos (1335 ; Libe roge de l’avescat d’Aira ; in bull. soc. Borda 1886, p. 8).
• Banous (1653, H. de Laborde-Péboué, Relation véritable...)^[5].
• Bannos (1602, 1757, 1798 ; libes parropiaus e d’estat-civiu).
• Baoos (1749 ; Inventari (pouillé) de l’avescat d’Aira ; in bull. soc. Borda 1884, p. 210).

Istòria

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Preistòria

Un site preistoric de talha de pèirahuec, sus l’arriba esquèrra deu Gavàs, pròche de Marselhon, qu’es cavat dempuish 2007 pr’ua equipa de cercaires deu laboratòri TRACES de l’Universitat de Tolosa. Aqueth site qu’es atribuit au protosolutrean^[6].

Vestigis proto-istorics que serén estats trobats a Banòs per l’abat Francis Rousseau, (curat d’Audinhon de 1960 a 1972 e descobridor deu retaule d’Audinhon)^[7].

Edat Mejana

Jordan de Banòs, hilh de dauna Contoria de Banòs (Banos, Benos, Bancs, Banks), que denombra en 1273, las caverias de Banòs e de L'Abatut. Qu'a tanbenh 5 casaus dens la parròpia de Murs, 1 casau a Sèrraslós, 3 casaus a Arcet et 10 casaus a Venquet^[8]. Dens lo medish temps, Garcie Arnaut d'Amor, senhor de Sent Cric, que denombra 3 casaus en la parròpia de Banòs^[9].
Jordan, dausèth, senhor de Banòs e de Cohin, espós de Mariga de Podens, que testamenta en 1324^[10].

Lo 27 de seteme de 1399, Joan de Navalhas, senhor de Banòs, que contracta maridatge dab Floreta de Miramont^[11]. Aquesta familha, dita « Navalhas-Banòs » que senhorejarà a Banòs dinc a la Revolucion.

Epòca modèrna

Escalèr de pèira de la mairetat, vestigi deu « Gran Sala »

Banòs qu’a guardat traças (o sovièrs) de maisons hòrtas :
• Lo Gran Sala, qu’èra lo casteròt deus Navalhas-Banòs qui èran tanbenh senhors de Dume. Qu’estó balhat a la comuna de Banòs per M. de Navalhas de Dume, e qu’estó agergat en mairetat en 1935. Que s’i pòt véder enqüèra l’escalèr de pèira dab lo son balustre deu sègle XVII^au.
• Lo Hauriet.
• La Guardèra.

Pendent las guèrras de religion, la glèisa de Banòs (qui's trobava dens lo cemitèri actuau), qu'estó bruslada, los ornaments, libes, jòias, prés e raubats per las gents deu capitani Senegàs de la religion, e ne s'i pòt har lo servici divin e n'i a pas manièra de la reparar^[12].

La Fronda deus princes, qu’avó arreboms dinc a Banòs : « Lo 7 de mai de 1653, los cavalèr deu Balthasar que son anats a Doasit e qu’an hicat lo huec a la maison de Galipau e qu’an hèit grans domaus dens aquesta maison ; qu’an desconhat mòbles e panat mairam [...]. Que hasón tanbenh grans domaus au vesiatge de la còsta d’Aulèrs e a la maison deu Puch e en Banòs, e en Montaut, e se n’an miat monde presonèrs, tant de Doasit com Banòs e Montaut, dotze òmis » ^[13].

Ua de las purmèras atacas contra los gabelaires que’s hasó lo 22 de genèr de 1663 deu costat de Doasit, mes si ne cau créder la « canta d’Audijòs »^[14], Banòs qu’avè muishat la via :

               Contre l’inique gabelle
              	Se rebelle
               Doazit après Banos.
               Sus au gabelou rapace !
              	Tous en chasse
               En chasse avec Audijos.

Au religiós, la parròpia de Banòs e la parròpia d'Arcet qu'estón dinc a la Revolucion, dus annèx d'Audinhon. Que despenèn de l'archiprestat de Shalòssa dont lo sièti èra a Aulèrs, dens l'avescat d'Aira.

Epòca contemporanèa

• En 1790, quan estón creadas las comunas (decret deu 12 de deceme de 1789), Banòs e Arcet aplegats que formàn la comuna de "Banòs e Arcet". Mès en 1813 lo quartièr d'Arcet qu'estó restacat a Montaut, e en 1814, lo nom de la comuna que cambià tà "Banòs". En 1825 que hèn arrèrpè : Arcet que torna tà Banòs e lo nom que segueish. Finalament, qu'es l'ordonança deu rei Carles X deu 7 de mai de 1828 qui balha definitivament Arcet a la comuna de Montaut^[15].
• La glèisa actuau qu'es bastida en 1901. Qu'es dedicada, tau com l'anciana, a Sent Pèr.
• Lo monument aus morts qu'es apitat en 1921; que pòrta los noms de 13 sordats tuats pendent la permèra guèrra mondiau, e un tuat pendent la dusau.
• Lo putz comunau qu'es horadat en 1923.
• La mairetat qu'es agergada en 1935.
• La tor d'aiga de Pèle qu'es bastida en 1955.

Eraldica

Banòs

Trencat : au 1^èr d’asur au ciclista de carnacion vestit d’un malhòt d’aur e d’ua culòta de sable, cauçat d’argent e encaperat d’ua casqueta de gulas, suu son velò d’argent de la sèra de sable garrapant sus la linha de particion ; au 2^au de sinòple au putz de l’endret d’aur dab la soa arròda de sable brocant^[16].

Lo Torn de França ciclista que passà mantun còp sus la comuna de Banòs, mais qu’èra sus la D.32, entre Sent Sever et Montaut. Aqueths corredors ne s’an pas fretat au famós « mur de Banòs ». Mes d’auts qu’ac an hèit dab competicions com lo « Torn de las Lanas ». Que son lhèu eths qui son a l’aunor suu blason, a mensh que sii tot simplament la còsta era-medisha, pr’amor qu’i a shens que los ciclistas tà ne patir : « lo monde que dèven anar cuélher l’aiga [...] au pè d’ua còsta reconeishuda de tots com de mau pojar »^[17].

Putz comunau de Banòs

Lo putz comunau representat suu blason de Banòs qu’es enqüèra (2015) vistable. Qu’estó horadat en 1923, dab ua pregondor de sèt mètres. La manivèla d’origina qu’a desapareishut ; n’i damora pas mei, au som, sonque l’èish deu tambor on s’atormerava la cadena dab la selha au cap. L’arròda de hèr presa suu murret, ajustada mei tard, que permetè de har virar ua cadena de copets.

Demografia

modificar « persona »  v · d · m  Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): 283, totala:
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
616	458	595	594	432	412	383	400	370
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
329	334	340	340	349	342	335	319	336
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
315	334	319	289	283	279	287	255	239
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
243	242	220	220	225	232	238	239	239 241
2009	2010
247 249	253 255
Fonts
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE Evolucion de la populacion 1962-2008

Administracion

Lista deus cònsols successius

Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
1983	(2026)	Jean-Louis Laporte	divèrs esquèrra	agricultor
1977	1983	Robert Mallet
1971	1977	Joseph Ciron
1946	1971	Raphaël Dané
Seguida de la lista deus maires Periòde Identitat Etiqueta Qualitat 1930 1946 Charles Ducournau     1906 1930 Pierre Lafitte     1903 1906 Jules Carrère     1892 1903 Jean-Baptiste Destaillats     1881 1892 Jean-Baptiste Mauléon     1878 1881 Raymond Castets     1871 1877 Jean-Baptiste Destaillats     1870 1871 Julien Despouys     1860 1870 Jacques Claverie     1851 1860 Joseph Lespiaucq     1843 1851 Louis Destaillats     1832 1843 Jean Costedoat     1830 1832 Charles Marsan     1821 1830 Jean Costedoat   (1828-1830) Maire de Banòs (1825-1828) Maire de Banòs e Arcet (1821-1825) Maire de Banòs 1809 1817 Bernard Marsan   (1814-1817) Maire de Banòs (1809-1814) Maire de Banòs e Arcet 1800 1809 Bernard François Marsan Meillan   Maire de Banòs e Arcet 1797 1800 Dominique Dabady   (1800) Maire provisòri de Banòs e Arcet (1797-1800) Agent municipau de Banòs e Arcet 1797 1797 Bernard François Marsan Meillan   Agent municipau de Banòs e Arcet 1796 1797 Jean Marsan   Agent municipau de Banòs e Arcet 1792 1794 Dominique Dabady   Maire de Banòs e Arcet 1792 1792 Bernard François Marsan Meillan   Maire de Banòs e Arcet

Lòcs e monuments

Monument aus Morts de Banòs

• La glèisa de Sent Pèr de Banòs, bastida en 1901.
• Lo monument aus morts de Banòs qu'es inscrivut au títol deus Monuments Istorics (11/09/2014)^[18],[19].
• Lo bèthvéder de Banòs que presenta ua vista ampla sus la vath deu Gavàs e de l'Ador.
• Lo "mur de Banòs" plan coneishut deus ciclistas deu parçan, que designa còstas de las rebetas qui pojan de la vath deu Gavàs dinc au bèc deu vilatge.

Personalitats ligadas dab la comuna

• Jean-Baptiste Descorps (Sent Loboèr 1872 – Lo Poi (Bruglòssa) 1962) : caperan de Banòs (1902-1952), autor de pintruras piósas^[20], e iniciator deu monument aus morts de Banòs.

Véder tanben

Sus d'autres projècte de Wikimedia:
Commons	Commons (Galariá)
Commons	Commons (Categoria) Modèl:Commonscat/categories

• Comunas de las Lanas

Ligams extèrnes

• Comunautat de comunas de Shalòssa Tursan