Besierenc (sosdialècte)

Lo besierenc o bederrés^[1] es lo sosdialècte lengadocian parlat dins lo país de Besièrs. Presenta un caractèr de transicion entre lo lengadocian occidental e l'oriental que fa que d'unes lingüistas coma Alibèrt e Pèire Bèc lo classifiquèron dins l'airal oriental, mentre que Domergue Sumien, dins una proposicion mai recenta de classificacion (de 2009), lo situèt dins lo domeni occidental.

Non confondre amb Besierés.

Fonetica

Vocalisme

• La realizacion de -a finala atòna es [ɒ] coma dins la màger part de l'occitan (s'opausa doncas a la [a] del montpelhierenc qu'apareis tre Beçan).
• La màger part de l'airal litoral del besierenc pronóncia -u- [ø̞], e es globalament a partir del nòrd de Besièrs que la prononciacion [y] ven preponderanta.

• Lo sufix -iá se pronóncia [jɛ] (pas en morfologia per contra). Ex: malautiá [malaw'tjɛ].

Consonantisme

• Coma en lengadocian oriental, l'evolucion majoritària de -CT- latin es [ʧ] (franc de lièit, nuèit e uèit). Ex: dich, fach e lach.

• La letra -j- s'i pronóncia [ʒ] coma en narbonés e dins lo lengadocian meridional, en oposicion amb las solucions africadas del lengadocian oriental.

• En fonetica sintactica lo besierenc presenta una continuïtat amb lo montpelhierenc e ignòra l'iodizacion de la -s (ex: las vacas [laz ˈbakos], e s'opausa doncas als sosdialèctes vesins del sud e de l'èst que practican aquesta gaireben sistematicament (ex: las vacas [laj ˈbakos]). Pasmens se ditz pas pus [pa pys], pas res [paʁ:ɛs], pas gaire [pa gajʁe] mas pas tròp [pas tʁɔp].

Morfologia

• La marca de 1a persona sg. i es -i (-e mai a l'èst). Ex: canti, cantavi e cantèri (en montpelhierenc: cante, cantave e cantère).

• La marca de la 2a persona i es -as [ɒs] (contràriament al lengadocian oriental e al narbonés). Ex: cantas, cantèras, cantèssas.

• La tresena persona del plural del present es sistematicament realizada [u]. Ex: cantan ['kantu], dison ['dizu].

• La 3a persona del plural de l'imperfach e del condicional, -ián se pronóncia [jɔw] ~ [jɔŋ]. Ex: disián [di'zjɔw] ~ [di'zjɔŋ].

Lexic

• aital ('atal' en narbonés)
• balaja ('engraniè(i)ra' en narbonés, 'escoba' en montpelhierenc)
• cal(h)ar (e non 'taisar')
• pigassa ('destrau')

Tèxt en besierenc

Sant Afrodisi e lo camèl d'Antonieta Conte-Regis in Legendos Bezieirencos, Contes e remembres en lengo mairalo, Besièrs, 1937.

• Lo premièr per azard que vegèt un camèl
• De la paur fugiguèt d'aquel bestial novèl.
• Un autre s'acampèt pauc a pauc, mès pas gaire,
• P(u)èi enfin lo tresen, mai ardit gausèt faire,
• (Saique èra borralièr), un solide licòl
• Per porre aisidament lo menar per lo còl.
• Quand lo grand La Fontaine, a la lira mannada,
• Engimbèt un bèl jorn sa fabla renommada,
• Arribava segur d'un voiatge a Besièrs
• E veniá d'assistar a totas las foliás,
• Als divertissaments que s'i fan ([fòu]) cada fèsta,
• Cada carnaval, ambe lo Camèl en tèsta,
• Un grand camèl de boès, d'un bon biais imitat,
• Sempre pintrat de nòu, atifat, arnescat,
• Sièis òmes en dedins lo butan per la vila,
• La joinessa en dançant lo seguís a la fila;
• Al son del flaütet, del pifre, del tambor
• Que jògan en trio o cadun a son torn.
• Vos diretz: Perqué la vila renommada
• Per sa granda sapiença e son imor senada,
• A causit per simbèl un animal boçut,
• Estrangièr del país, dins lo desèrt nascut,
• Que s'aparenta pas ambe nòstre terraire,
• Ni ambe nòstre anar?
• Vos contarai l'afaire.
• Se passèt quauques temps après la mòrt d'Aguste
• Del temps que los romans, sens gueitar s'èra juste,
• Mestrejavan pertot, fasián ([-jɔw]) pertot la lei,
• E pendent sièis cents ans gardèron lo poder
• Dins nòstra tèrra d'òc. Aqueles cèrcabregas
• Crentavan pas de fa de lègas e de lègas
• Per anar conquistar, quand èran a son agach
• Quauqua bèla encontrada, amai avián ([-jɔw]) lèu fach.
• Una fes establits, prenián ([-jɔw]) de man de mèstre
• Lo govèrn de la vila amai dins lo campèstre
• Faguèron d'ataüts, de camins e de ponts,
• E per far gaug al pòble ([-ple]) e lo ganhar d'a fons,
• Bastiguèron de banhs, de cirques e d'arenas
• Ont lo public veniá per delembrar sas penas.
• Biterra escapèt pas a n'aquelas baugiás;
• Laissèt ([leyset]) lèu de costat lo vièlh dieu ([diw]) Teutatès
• Per Eròs e Venús. Encara òm vei de rèstas
• D'aqueles monuments onte fasián ([-jɔw]) sas fèstas.

• L'auba aviá totescàs levat lo cobertor
• Que la nèit cada ser pausa sus l'orizont,
• E la darrièra estela èra pas amoçada
• Qu'un òme matinièr a la marcha preissada
• Seguèt sorprés de veire un fotral d'animal
• Arrestat davant el. Èra pas un chaval
• Ni un buòu, ni un muòl. Monstre diabolique
• Que la mièja clartat rendiá mai fantastique
• E que cap d'òme viu aviá pas jamai vist.
• Mon Diu ([diw])! De qu'es acò? Qual sap d'onte sortís? »
• Se diguèt tot pauruc. Adonc prenguèt la corsa
• Coma quand un volur vos demanda la borsa.

• Lèu un autre passèt, caminant sens socits.
• Al contorn d'un ostal se trobèt vis a vis
• De la bèstia en question : « Diables, de qué pot èstre?
• Qu'es aquela bestiassa, aquí, sens cap de mèstre?
• Sarrem-nos un pauquet. Paure, quanes vistons!
• Òm diriá que m'agacha amb un èr pietadós!
• Non, m'esperavi pas a n'aquesta aventura! »

• Mès ara lo solelh ([sorel]) sus tota la natura
• Trai sos raises daurats, e dins cada quartièr
• Cadun a començat son prefach jornalièr,
• Cadun pren son trin-tran, sa vida acostumada.
• La novèla corrís, tota una tropelada
• D'òmes, femnas, enfants, ven per curiositat
• E los rasonaments sisclan de tot costat.
• Enfin un assistent qu'èra mai a la cola
• Pren la paraula e ditz a tota aquela fola:

« Vos assabentarai, acò's es un camèl ;

• Saique cresètz pas que nos es tombat del Cièl?
• Fòrces coneissètz ben Frodisi lo prechaire ?
• Aquel que mai d'un còp nos a ficat d'un caire,
• Ambe sos grands discors, es el que lo menèt.
• I èra montat dessús quand aicí s'arrestèt.
• Arribava de Roma amb una autra persona
• Que s'apelava Pau e qu'anava a Narbona.
• Frodisi, qu'èra las, posquèt pas lo seguir
• Car èra plan mai vièlh, s'establiguèt aicí.

Bibliografia

• Christian Camps, Atlas linguistique du Biterrois, Institut d'Études Occitanes, 1985

Ligams intèrnes

escrivans besierencs

• Emili Barta
• Fernand Pigòt
• August de Margon
• Juniòr Sans
• Maria Roanet