Comun (nocion)

Un comun es una ressorsa partejada, gerida, e mantenguda d'un biais collectiu per una comunautat; aquesta establís de règlas dins l’objectiu de lo preservar e perennizar aquesta ressorsa tot en provesissent la possibilitat e lo drech de l'utilizar per totes. Aquestas ressorsas pòdon èsser naturalas: un bòsc, un riu; o materiala: una aisina, un ostal, una centrala electrica; immateriala: una coneissença, un logicial.

Lo comun implica que la proprietat es pas concebuda coma una apropriacion o una privatizacion mas coma un usatge, çò que rejonh la nocion de possession de Proudhon dins Qu'es aquò la proprietat?. Fòra de la proprietat publica e de la proprieta privada, lo comun es una tresena via. Elinor Ostrom recebèt lo « Prèmi Nobel d’economia » per sos trabalhs sus suls bens comuns. Parla de faissèl de dreches per caracterizar la proprietat comuna.

Cal pas confondre un « commun » amb un « ben comun ». Un ben comun es quicòm qu’aparten a totes mas qu’es pas forçament gerit coma un comun ; atal, « […] l’atmosfèra aparten a totes. Es un « ben comun », mas pasmens es pas (encara) un comun. Que, malgrat unas reglementacions realizada, i a pas de govèrn permetent de gerir los efièch de sèrra e las emissions de CO2 ».

Wikipèdia es avegada coma un exemple de comun.

Istòria

Lo drech roman conceptualizèt los res nullius ou res extra patrimonio, objèctes juridics exteriors als biens patrimonials, en que se trobava los res publicae (lo domèni public, coma los fluvis navegables) e los res communes (los « bens [o causas] comunas » : ce qu’aparten totes, çò que nul pòt s'atribuir al prejudici d'altrú, coma los rivatges, las mars, los oceans...)^[1].

Se trapa aqueste tèrme juridic roman dins la nocion anglesa tradicionala de la « tèrra comuna » (common lands, en angl »s) que ven lo tèrme « comuns » (commons). Pasmens, se los common lands èran benlèu possedidas collectivament per una entitat legale, la corona o una persona sola, èran someses a diferentas règlas de gestion e d'usatge amb per objècte per exemple la pastura, la caça, lo talh de la fusta, l’esbrancament, la culhida de resina, etc.

Lo tèrme « comuns » dins la teoria economica modèrna venguèt a designar una font naturala o culturala accessible a totes los membres d'una societat: aire, aiga, tèrras abitablas...

L'escac dich de la « tragèdia dels comuns » es una metafòra que s’espandiguèt al començament de las sciéncias economicas, al sègle XVIII. Los primièrs escrivans e scientifics economistas sostenián la Revolucion Agricòla Britanica e las leis de la refòrma agrària èran en favor d'una proprietat unificada de la tèrra. Assajèron de se debarrassar de drechs d'usatge tradicionals dels commoners e utilizèron la tragèdia dels comuns que se trapava èsser una metafòra adaptada. Citèron entre autres la polemica d'Aristòtel contra la Polis de Platon dins lo sens ont "la proprietat de tot lo mond es la proprietat de pas degun" e respectivament "lo ben mai partejat es lo mens servat". Lo conflicte al subjècte de la dissolucion dels comuns tradicionals tenguèt un ròtle clau sus l'amenatjament del païsatge e los modèls de proprietat d'utilizacion cooperativa de las tèrras.

Mai tard, d'autres economistas, coma Elinor Ostrom en trabalhant sus la teoria de l'action collectiva e la gestion dels bens comuns e dels bens publics (materials o immaterials), e dins l’encastre de la « novèla economia institucionala », mostrèron qu'en realitat dempuuèi la preïstòria pel mond, fòrce grops umans capitèron a desvelopar de sistèmas de gestion collectiva de la fonts pas, pauc, dificilament, lentament o carestiosament renovelablas (tèrras cultivablas, fonts en caçalhas, en peissons, en fusta, e en aiga potabla ou d'assagatge per exemple). E. Ostrom foguèt en 2009, la primièra femna de recebre lo « prèmi Nobel » d'economia (amb Oliver Williamson) « per son analisis del govèrn economic, e en particular, dels bens comuns »,.

Classificacion

Environamentals

D’entre los comuns environamentals, e en mai dels comuns evocats per Elinor Ostrom coma los rius, los bòsques, las pasturas, las zònas umidas, se pòt considerar de comuns dich negatius. Segon lo cercaire Alexandre Monnin se pòt aplicar la nocion de comuns negatius per la gestion de las centralas nuclearas abandonadas. Aquesta nocion seriá venguda après l'accident nuclear de Fukushima.

Comuns de la coneissença

Los comuns de la coneissença puntan sus las questions del drech d’autor, d’accès al document e a l’informacion. Son a raprochar de çò que Philippe Aigrain nomena los comuns informacionals. Pasmens, lo tèrme « informacion » fa allusion a la natura immateriala del quita ben (per contraste amb los bens comuns fisics); lo tèrme « coneissença » insistís mai suls procediments intellectual e collectiu.

« Encadrament. Ni publics, ni privats, mas pasmens favorizant la riquesa collectiva, los comuns de la coneissença nos mòstran que se pòt concebre e organizar lo saber, l’escambi, la transmission e l’enriquiment mutual fòra de las fòrmas rigidas de la proprietat. Eritat de l’expleitacion de bens materials, lo concèpte aplicat a la gestion de l’informacion dobrís de persepectivas novèlas. »^[2]

Segon David Bollier, de principis generals son aplicables:

• Mantenença d’una font sul long tèrme
• Accès equitable e benefic per un usatge individual (e non marcand) dels commoners
• Transparéncia e responsabilitat al sen dels commoners
• Capacitat d’identificar e de castigar los usatges abusius, lo vandalisme e las apropriacions

Comuns urbans

Segon Daniela Festa dins un article en licéncia creative commons paregut dins Géoconfluences, los comuns urbans designan los bens o servicis, publics o privats, que lo « caractèr comun depend de las foncions que pòdon remplir socialament ». Pòdon èsser de parcs, d’èrms, de plaças publicas, de servicis urbans, des lotjaments socials o del tractament dels degalhs. Se pòt tanben parlar de reconstitucion de bens comuns quand s'agís de tornar a d’experiéncias de partatge del passat coma lo partatge d'un forn de lenha o « mejans los rets alimentaris alternatius coma los òrts collectius ».

Sistèma organizacional

Modèl:Section à sourcer Donant qu'un comun es un sistèma que se vòl mai dobèrt possible, son organizacion serà pas la mèsma qu'un sistèma classic (mai sovent dobèrt que en interaccion amb son environament, mas sens partejar las fonts creadas). Se realiza de mecanismes especifics per facilitar la contribucion de las personas qu’aurián lo desir de contribuir al subjècte del comun (nomenadas alara contributors/triças), e pensar las règlas e lo govèrn per far lo comun resiliant (e donc la font perenna)

Territorial

Un font territoriala es un sistèma que conten diferentas fonts qui forman un ensemble. Alara ven mai pertinent de gerir aquestas fotns ensemble.

• Un bòsc (arbres, flors, plantas, campairòls, animals...)
• Un lac (vegetacion, aiga, animal...)
• Un lotejament ostalièr

Ressorça

Se vòl mai dobèrta que possible.

Es a dire que sa gestion es transparenta e comuna en per objectiu de:

• Favorizar la contribucion de totes
• Far que la font siá pas acaparada per un grop d'individús
• Favorizar sa duplicacion

Parelh contribucion/renda

La resiliança d'un comun ven subretot de l’activitat de la comunautat, quand qualqu'un agís e produch de riquesa al subjècte d’un comun, aquesta accion es nomenada « contribucion », es la basa de la relacion de la comunautat al sujècte del comun. Quand una persona crèa de riquesa al subjècta d’un comun (contribucion) se pòtrealizar de mecanismes de « renda » pel quita subjècte. Es a dire un escambi de riquesa del comun cap a la persona; pòt èsser de manjar, d'argent, un servici, etc.

Cal saber que a vegada lo comun preferís pas retribuir sos contributors qu’aquò provocariá per exemple de tròp grossas complicacions organizacionalas, o que la comunautat que gerís lo comun vòl demorar dins un engatjament benevòl. Quinas que sián las rasons, al final se se pòt pas parlar de renda dirècta, se pòt parlar de renda implicitas. Per exemple, Wikipèdia paga pas sos redactors/riças dirèctament, mas quand se dona de temps per apondre de donadas sus la platafòrma, nos podèm profièchar de la riquesa accumulada. Donc la renda de cada contributor es d'aver una enciclopedia complèta, gratuïta e liura d’accès. En liberant la coneissença, aquò nos permet tanben d'utilizar la coneissença liberada pels autres.

Contribucion

Per realizar un sistèma eficaç de contribucion, cal far que la font siá partejada, accessibla e apropriabla pel mai grand nombre. L'important es d'aver una font dobèrta.

Teoricians significatius

• Yochai Benkler
• David Bollier
• Barry Commoner
• Benjamin Coriat
• Pierre Dardot
• Silvia Federici
• Henry George
• Garrett Hardin
• Michael Hardt
• David Harvey
• Christian Laval
• Lawrence Lessig
• William Morris
• Toni Negri
• Elinor Ostrom
• Raj Patel
• Kenneth Rexroth
• Gerrard Winstanley
• Michel Bauwens