Leonardo da Vinci

Leonardo di ser Piero da Vinci (Anchiano, 15 d'abril de 1452 – Clos Lucé, Amboise, 2 de mai de 1519), correntament sonat Leonardo da Vinci, foguèt un pintre, polimat e artista toscan.^[1]

Autoretrach de Leonardo da Vinci

Leonardo da Vinci foguèt escolan del famós pintre florentin Andrea del Verrocchio. Sas primièras òbras importantas foguèron realizadas al servici del duc Loís Maria Sforza a Milan. Puèi trabalhèt a Roma, Bolonha e Venècia, e passèt los darrièrs ans de sa vida en França, convidat pel rei Francés I.

S'es sovent descrich Leonardo de Vinci coma l'arquetipe e lo simbòl de l'òme de la Renaissença, un gèni universal e un filosòf umanista que sa curiositat illimitada foguèt sonque egalada per la fòrça de sa capacitat creatritz.^[2] Es considerat coma un dels pintres màgers de tots los temps e benlèu la persona mai talentosa, dins un nombre bèl de domenis diferents, qu'aja jamai existit.^[3]

Es mai que mai coma pintor que Leonardo es conegut. Doas sas òbras, La Gioconda e La Cena, son de pinturas fòrça famosas, sovent copiadas e parodiadas^[2] e son dessenh de l'Òme de Vitruvi foguèt tanben reproduit dins de nombroses trabalhs derivats.

Biografia

Enfança

Leonardo da Vinci^[4]

Leonardo de Vinci nasquèt lo dissabte 15 d'abril de 1452, «a la tresena ora de la nuèch», tres oras aprèp l'Ave Maria, valent a dire 22 oras 30 minutas,^[5] dins lo castèl de Vinci, còsta Floréncia, d'una relacion amorosa illegitima entre son paire, Messer Piero Fruosino di Antonio da Vinci, notari, cancelhièr e ambaissador de la Republica florentina, descendent d'una familha rica de notables italians, e sa maire, Caterina, una umila filha de paisans del vilatjon toscan d'Anchiano, que se tròba a dos quilomètres de Vinci,^[6] en lo territori de Florença.^[7][8] Un estudi de 2006 remarca que sembla probable que Caterina foguèsse una esclava venguda del Pròche Orient.^[9]

Leonardo, o puslèu Lionardo coma es estat escrich coma nom de baptisme,^[5] foguèt batejat a cinc ans,^[5] e foguèt tractat coma un filh legitim.^[10] Recebèt una instruccion e aprenguèt a legir e escriure, e mai l'aritmetica. Pasmens, non estudièt pas lo latin d'un biais apregondit, basa de l'ensenhament tradicional, e lo fach qu'aguèsse una ortografia caotica nos indica que son instruccion aviá de lacunas e qu'èra pas universitària.^[11]

En 1457, quand Leonardo aviá pas que cinc ans, sa maire se maridèt amb Antonio di Piero Buti del Vacca da Vinci, un paisan de la vila, e amassa aguèron cinc enfants.^[5] Mai tard foguèt admés a l'ostal de la familha de son paire, dins lo vilatge de Vinci e son paire se maridèt amb Albiera degli Amadori, una gojata de 16 ans sortida d'una d'una rica familha florentina.^[5] Albiera, qu'aguèt pas de filh, balhèt tota son afeccion a Leonardo; malastrosament, moriguèt tras que jove, en 1464.^[5] De sa naissença ençai foguèt considerat per son paire coma un filh mès, ça que la,foguèt pas jamai legitimat. Lo paire se maridèt quatre còps e aguèt dètz fraires e doas sorres legitimas nascuts après Leonardo. Aguèt de bonas relacions amb la darrièra esposa de son paire, Lucrezia Guglielmo Cortigiani, sentiment qu'es evident dins una nòta ont escriviá: «Aimafa e doça maire».^[5]

Acte de naissença de Leonardo da Vinci.

Dins l'Euròpa d'aquel temps, s'èran pas plan desvolopadas las convencions actualas que s'emplegan dins lo noms de personas. Sol las granda familhas emplègan lo nom de lor pertinença patronimica. La màger part de las personas èran designadas per son pichòt nom al qual s'apondiá tota precision necessària: lo nom del paire, lo luòc d'origina, un escaisnom o lo nom del mèstre dins lo cas d'un artesan. Dins lo cas de Leonardo, aqoò donèt Leonardo di ser Piero Da Vinci, que significa que l'individú se sona Leonardo, e es filh del mèstre Piero De Vinci. Pasmens lo «Da» a una majuscula per tal de precisar que s'agís d'un patronim.^[5] Leonardo signava sos travalhs simplament amb "Leonardo", o "Io, Leonardo" («Ieu, Leonardo»). La majoritat de las autoritats pòrtan doncas sos trabalhs a Leonardo sens lo da Vinci. De manièra versemblanta, non utiliza lo nom de son paire perque foguèt un dròlle illegitim. «Vinci» ven del nom de vinch», vim, utilizat per l'artesanat toscan per de dire que creissián prèp del flume Vincio.^[5]

Sa grand pairala, Lucia di ser Piero di Zoso, ceramista e persona plan pròcha de Leonardo foguèt, benlèu, la persona que l'inicièt a las arts.^[5] Una legenda popularizada explica qu'un milan vengut del cèl auriá fait un vòl sus son brèç, e que la coa de l'aucèl auriá tocat sa cara.^[12][13]

Giorgio Vasari, lo biograf dels pintors de la Renaissença del sègle xvi,^[14] narrèt l'istòria d'un paisan local que demandèt a ser^[15] Piero Fruosino da Vinci que son talentós filh li pintèt un imatge sus una placa. Leonardo pintrèt un imatge que representava un dragon qu'escupissiá de fòc, e l'aviá facha tant polida que ser Piero la vendèt a un comerciant d'art florentin, que a son torn la vendèt al duc de Milan. En cambi, despuèi aver obtengut un benefici, ser Piero crompèt una placa amb un còr traversat per una flècha, que donèt al paisan.

Formacion dins lo talhièr de Verrochio

Bateg de Crist, òli sus fusta de Verrocchio (ca. 1470-1480), que Leonardo i pintrèt subretot l'angèl a man esquèrra.

Lo jove Leonardo èra plan interessat per la natura, que n'observava amb una bèla curiositat totes los detalhs. Dessenhava de caricaturas e practicava l'escritura especulara dins son dialècte toscan. Giorgio Vasari, contèt una anecdòta a prepaus dels primièrs passes dins la carrièra artistica d'aquel grand artista: un jorn, ser Piero, « prenguèt qualques-uns de sos dessenhs e los mostrèt a son amic Andrea del Verrocchio e li demandèt amb insisténcia que li diguèsse se Leonardo se podriá dedicar a l'art del dessenh e se podriá obtenir quicòm en aquesta matèria. Andrea foguèt plan susprés dels començaments extraordinaris de Leonardo e exortèt ser Piero que li laissa causir aqueste mestièr, de tal biais que ser Piero decidiguèt que Leonardo dintrariá per trabalhar dins lo talhièr d'Andrea. Leonardo non se faguèt pregar; e non content d'exercir aqueste ofici, exerciguèt totes los en rapòrt amb l'art del dessenh». Foguèt coma aquò que, a partir de 1469, Leonardo dintrèt coma aprenent dins un dels talhièrs d'art mai prestigioses jos la direccion d'Andrea del Verrocchio, a qui deu una part de son excellenta formacion multidisciplinària, amb d'autres artistas com Sandro Botticelli, Perugino e Domenico Ghirlandaio.^[12][16] D'efièch, fins a 1468, e mai que Leonardo foguèsse inscrit coma resident de la comuna de Vinci, anava plan sovent a Florença ont trabalhava son paire.^[5]

Verrocchio foguèt un artista famós,^[17] e eclectic. De formacion èra orfebre e faure,^[16] mas de mai, foguèt pintor, escultor e fondedor. Trabalhèt subretot pel poderós mecènas Lorenzo de Mèdici. Las comandas principalas foguèron de retaules e d'estatuas commemorativas per las glèisas, mas las òbras mai grandas foguèron de frescas per las capèlas, coma las que creèt Domenico Ghirlandaio per la Capèla Tornabuoni, e d'esculturas grandas coma las estatuas equèstras de Gattamelata per Donatello e Bartolomeo Colleoni de Verrocchio.^[18] Leonardo trabalhèt tanben amb Antonio Pollaiuolo qu'aviá son talhièr a costat del de Verrocchio.

Aprèp un an dedicat al netejatge dels pincèls e d'autras pichonas activitats pròprias d'un aprendís, Leonardo foguèt iniciat per Verrocchio a las nombrosas tecnicas que se practicavan dins un talhièr tradicional, emai qualques artesans s'especializavan en tascas coma en elaborar lo quadre, las dauraduras e lo trabalh del bronze. Aital, en aqueste contèxte, Leonardo aguèt l'oportunitat d'aprendre las basas de la quimia, de la metallurgia, del trabalh del cuer e del ges, de la mecanica e de la fusteriá, aital coma maitas tecnicas artisticas coma lo dessenh, la pintura e l'escultura sus marbre e sus bronze.^[19][20] Recebèt tanben divèrsas formacions coma la preparacion de las colors, la gravadura e la pintura de las frescas. S'avisant del talent excepcional qu'aviá Leornardo, Verrocchio fisèt a son escolan la tòca privilegiada d'acabar sos quadres.

La formacion que recebèt del temps de son aprendissatge dins lo talhièr de Verrochio va mai enlà i e s'estend a d'autres domènis culturals. Estudièt lo calcul algoritmic e mostrèt la bona coneissença qu'aviá citant los dos abacistes florentins mai prestigioses, Paolo Toscanelli del Pazzo e Leonardoo Chernionese.^[11] Posteriorament, Leonardo tanben citèt la Nobel opera de arithmética de Piero Borgi, imprés a Venècia lo 1484, e que representa ben la sciéncia d'aquestas escòlas d'abacistas.^[11]

Non se coneis l'existéncia de cap òbra de Leonardo durant l'epòca que trabalhèt amb Verrochio. Segon Vasari, auriá collaborat en una pintura nommada Baptisme de Crist (1472-1475).^[14] D'autre latz, segon la legenda, Verrocchio abandonèt l'acabament de l'obra quan se sentiguèt superat per la qualitat del jove Leonardo, que daissèt son tòc magistral en un petit àngel present a l'òbra.^[10] Tanben, d'acòrd amb la tradicion que l'aprenent èra lo que posava,^[7] Leonardo auriá servit de modèl pel David de Verrocchio, una estatua de bronze. De la mesma manièra, tanben se supausa qu'es lo retrait de Leonardo que representa l'Arcàngel Miquel en l'òbra Tobias e l'Àngel de Verrocchio.^[7]

Païsatge de la val de l'Arno (1473), lo primièr dessenh conegut de Leonardo

En 1472, a l'edat de 20 ans, apareid enregistrat dins lo Libre roge del gremi de Sant Lluc, lo celèbre gremi dels artistas e doctors en medecina, que dins la vila de Florença se reünia amb la denominacion de la «Campagnia de pittori».^[21] D'aquesta època existís un de sos primièrs trabalhs coneguts, Paisatge de la val de l'Arno o Paisatge de Santa Maria della neve (1473), un dessenh fait amb ploma e tencha.^[22] Comencèt sa carrièra de pintor amb d'òbras ja destacables com L'Anonciacion (1472-1475), e melhora la tecnica de l'sfumato en un punt de refinament pas jamai obtengut abans el.

En 1476 apareid totjorn esmentat coma ajudant de Verrocchio ja que, quitament desempuèi que son paire l'ajudàs a aver lo sieu pròpri atalhièr, motivat per son afècte cap a Verrocchio, continuèt de collaborar amb el.^[12] Durant aqueste periòde, recebèt comandas personalas e pintèt lo sieu primièr quadre, La mare de Déu i el clavell (1476). L'arquiu judicial d'aquel an recuèlh que el e tres autres òmes, foguèron acusats de sodomia, prsctica que en aquela epòca en Florença èra illegal, mas tots foguèron absolguts.^[23] Aquel document que partia d'una acusacion anonima, pasmens, non permet pas d'afirmar que Leonardo siaguèt homosexual.^[23]

Pro lèu Leonardo despontèt tanben coma engenhaire. En 1478, oferís de levar la glèisa octogonala de Sant Joan de Florenla, l'actual baptisteri, sens aver de far runa, per i ajostar fe fondaments.^[11] Es l'an que Leonardo aviá 26 ans, e quand partiguèt del costat de son mestre aprèp que l'aguèt superat brilhantament dins totes los domenis. Aital comencèt a venir un mèstre pintre independent.