Pastorèla (poèma)

La pastorèla es un genre poetic culte medieval. Poèma cantat, compausat d'estròfas amb assonanças en nombre variable, met scèna, en alternant de dialògs e de partidas narrativas, un ensag de seduccion d'una pastorèla per un cavalièr. La scèna se pòt acabar per un refús, eventualament seguit d'un viòl, o per une acceptacion. A vegadas, la pastora, assautada pel cavalièr, crida lo païsan qu'ela aima per ajuda e qu'el fa fugit lo secutaire.

Las pastorèlas mai sovent se debanan dins una atmosfèra primaverenca e erotica. Descrivent d'amors carnalas e bucolicas, es lo contrapé de la fin' amor.

Definicion

Michel Zink la definís atal, utilizant la definicion del trobador Vidal de Besalú: "La requista d'amor d'un cavalièr a una pastora, l'escambi de prepaus trufandièrs e ponhent e lo desnosament, favorable o non al seductor, contat sul mòde plasent pel quita cavalièr" ^[1]. E mai, los autors medievals la considèran coma un genre satiric^[2].

Tradicionalament, se destria dos tipes:

• Lo tipe mai frequent, aquel que descriu l'encontre amorós entre lo poèta e la pastra.
• Lo tipe « objectiu », que presenta una scèna campèstra, ont lo poèta se mèscla a de pastres e de pastras que festejan, se carpinhan, folastrejan, se reconcilian^[3].

Istoric

La foncion de la pastorèla dins la poesia lirica de l'Edat Mejana sembla èsser d'exprimir lo desir carnal mascle, la pastora (una femna de bassa naissença, de reputacion facila) essent redusida a un pur objècte erotic^[4]. Se lo cavalièr utiliza lo lengatge de la seduccion e lo vocabulari de la fin'amor, ne desvia las règlas, que l'aspècte brutal de son desir, que realiza en forçant la femna s'es pas consententa, contraditz son discors^[5]. Genre mai aristocratic que vertadièrament rustic, la pastorèla rebat benlèu los desirs secrets d'una cavalaria alassada de preciositat.

Las pastorèlas son d'en primièr compausadas en occitan, entre la mitat del sègle XII e la fin del XIII, per de trobadors fòrça celèbres coma Marcabrun, Gui d'Ussèl, Giraut de Bornelh, Cadenet, Cerverí de Girona, o mens celèbres, coma Joan Estève, Guilhèm d'Autpolh, Gavaudan, Joyos de Tholoza o Guiraut d'Espanha^[6] per qui sembla aver estat tant un divertiment coma un exercici de versificacion^[7].

Forma poetica

Folio CCCLX du Cansonièr C, (BnF f. f. 856)

Es pas un poèma de forma fixa, lo nombre e la forma dels coplets demorant liures (entre 6 e 30). La pastorèla dons a podut èsser, seguent los sègles, las regions, etc. :

• una pèça culta de poesia pastorala que la forma pareis al Chant Royal del sègle XIV, a la diferéncia que le vèrs utilizat es l'octosillaba. Mai, lo repic es facultatiu.

• un pichon poèma medieval, a vegada anonime, prenent per tèma l'amor d'una pastora. Es concebut, en general jos forma de dialòg entre la joventa, que se defend, e un galant cavalièr que fa miralhar de donas dignes d'una dama (coma de gants, un cencha, un bendèl^[8]) per obtenir sas favors.

• Essent una cançon "d'aire agradable e gai, un pauc sautant e viu"^[9], la pastorèla donèt naissença a una figura de contradança.

Un exemple de pastorèla

Començament de L'autrier, jost'una sebissa, de Marcabrun, presenta dins uèit manuscrits, coma lo Cançonièr C^[10]. Lo poèma es compausat de setens d'octosillabas, dos coplets successius utilizant las mèsmas rimas, segon l'estructura aaabaab, puèi cccbccb pels dos seguents, etc.

L'autrier, jost'una sebissa Trobei pastora mestissa, De joy et de sen massissa; E fon filha de vilana: Cap'e gonel'e pelissa Vest e camiza treslissa, Sotlars e caussas de lana. Ves leis vinc per la planissa: « Toza, fi m'eu, res faitissa, Dol ai gran del ven que.us fissa ». « Senher, so dis la vilana, Merce Deu e ma noyrissa, Pauc m'o pretz si.l vens m'erissa Qu'alegreta sui e sana ». « Toza, fi.m eu, causa pia, Destoutz me suy de la via Per fa a vos companhia, Quar aitals toza vilana No pot ses plazen paria Pastorgar tanta bestia En aital luec, tan soldana! » « Don, dis ela, qui que.m sia, Ben conosc sen o folia ; » [...]

L'autrièr, près d'una sebissa, Trobèri una pastorèla mestissa De jòia e de sen plenassa; E èra filha de vilana: De capa, gonèla e pelissa Vestida e camisa plan lissa, Solièrs e cauças de lana. Vèrs èla venguèri per la planissa: « Tosa, diguèri, un res fachinossa grand dòl ai del vent que vos fissa ». « Senher, çò ditz la vilana mercés a Dieu e ma noiriça, que m'es parièr se lo vent m'erissa Qu'alegreta soi e sana ». « Tosa, diguèri, causa gentilha destornat me soi de la via per fa a vos companhia; que vos aital tosa vilana Pòt pas, sens plasent pària Pastorgar tant de bèstia Dins aital luòc, tan soledana » « Mèstre, diguèt, qui que siá, Conessi plen sens e folia; » [...]

Lo trobador Marcabru

Las « cançons de pastorèlas »

La pastorèla dintra dins le genre mai vast de la poesia pastorala o poesia bucolica, praticticada dempuèi l'Antiquitat, coma los Idiles de Teocrita o de Virgili, e, mai recentament, de la « cançon de pastorèla », que pòt tanben èsser imorala e calhòl coma la pastorèla^[11].

Existís una centena de cançons tradicionalas (amb fòrça variantas^[12]) contenent d'elements campètres e un ensag de seduction d'una joventa. Mas mai sovent, l'aventura es contée per la quita pastra e non pel poèta cavalièr. Lo galant es pas sempre de reng naut, quitament s'espèra de la pastra una « recompensa », un baisar mai sovent^[13]. So de cançons de dançar^[14], sovent de compreneson dobla, amb una version adulta calhòla e una version enfantina adocida^[15].