Картлис цховреба

«Картлис цховреба» (гуырдз. ქართლის ცხოვრება — «Картлийы/Гуырдзыстоны цард») у æстæуккаг æнусты фыст гуырдзиаг азгайфыстыты æмбырдгонд, у гуырдзиаг историйыл иууыл ахсджиагдæр ратæдзæн. Сфæлдыстæуыд XII æнусы.^[1]

Гуырдзыстоны историйæ йеддæмæ стыр ахадындзинад йын ис Ирыстоны историйы иртасæнты: кæд иу алайнаг азгайфыст дæр нæ рæстæгмæ нæ фервæзт, Картлис Цховребайы ис ссарæн аллон паддзæхты æмæ аллон паддзахады цауты кой дæр: Урдуре, Дургулел, Ос-Бæгъатыр æмæ æндæртыл.^[2]

Азгайфыст

Азгайфыст æрæмбырдæуыд бирæ æндæрхуызон фыстытæй, кæцытæ фыст æрцыдысты IX—XIV æнусты. Сæ рафысты рæстæг æмæ чи сæ ныффыста, уый зонынадон æхсæнæды у æппынæдзух быцæуты сæр. Ахсджиагдæр автортыл нымайынц Леонти Мровели æмæ Джуаншер Джуаншерианийы. Кæд бирæ ахуыргондтæ æнхъæлынц, йæ фыццаг рауагъд XI æнусы кæй æрцыд, цалдæртæ, кæй æхсæн ахсджиагдæр бынат ахсы профессор Кирилл Туманов, афтæ æнхъалынц, æмæ 800-æм азмæ ’ввахс йæ фыссын байдыдтой. Йæ æрыгондæр тексттæ фыст æрцыдысты XIV æнусы. Каноныл кæй нымайынц, уыцы верси æрфидар кодта Картлийы паддзах Вахтанг VI XVIII æнусы.^[1]

Къухфыстытæ

Ныры рæстæджы кæмæй пайда кæнынц, уыцы къухфыстытæ сæхæдæг сты æрыгон: уыдонæн сæ рагондæр хуыйны Анасеули кæнæ Анна-ус-паддзахы къухфыст, æрфыстæуыд 1479-1495 азты фæлтæры. Æндæр къухфыст ис ноджы æрыгондæр, хуыйны Мариамисеули кæнæ Мариам-ус-паддзахы къухфыст, æрфыстæуыд 1633-1645/1646 азты. Фæлæ уыдонæй йеддæмæ ма ис Картлис цховребайы сомихаг тæлмæц, кæцы хуыйны Гуырдзиæгты истори (Patmut'iwn Vrats'): уый, иртæсджытæм гæсгæ, тæлмацгонд æрцыд XII æнусы, йæ рагондæр ирвæзгонд къухфыст та фыст æрцыд 1279-1311 азты.^[1]

Сконд

Ирон ном	Гуырдзиаг ном	Гуырдзиаг номы транслитераци	Рафыссæны рæстæг	Авторы ном	Цы рæстæгыл дзуры
Картлийы паддзæхты цард	ცხოვრება ქართუელთა მეფეთა	tskhovreba kartuelta mepeta	XI æнус	Леонти Мровели	V æнус нæ дуджы æгъоммæ — IV æнус ныры дуджы
Вахтанг Горгасалийы цард	ცხოვრება ვახტანგ გორგასლისა	tskhovreba vakhtang gorgasalisa	XI æнус	Джуаншер Джуаншериани	V-VIII æнустæ
Арчилы хъизæмардзинад	წამება წმიდისა და დიდებულისა არჩილისი	tsameba tsmidisa da didebulisa archilisi	XI æнус	Леонти Мровели кæнæ Джуаншер Джуаншериани	736–786
Картлийы хроникæ	მატიანე ქართლისა	matiane kartlisa	XI æнус	æнæном автор	786–1072
Паддзæхты паддзах Давиды цард	ცხოვრება მეფეთ მეფისა დავითისი	tskhovreba mepet mepisa davitisi	XII æнус	æнæном автор	1072–1125
Багратионты цард æмæ таурæгъ	ცხოვრება და უწყება ბაგრატონიანთა	tskhovreba da utsqeba bagratonianta	XI æнус	Сумбат Давитисдзе	VI æнус — 1031
Лаша Гиоргийы рæстæджы азгæйфыст	ლაშა-გიორგის დროინდელი მატიანე	lasha-giorgis droindeli matiane	1223 аз	Гиорги-паддзахы историк	1125-1223
Паддзахиуæггæнджыты истори æмæ кадгæнæн	ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი	istoriani da azmani sharavandedtani	XIII æнус	афтæ хуынд Тамар-паддзахы фыццаг историк	1156-1212
Паддзæхты паддзах Тамары цард	ცხოვრება მეფეთ მეფისა თამარისი	tskhovreba mepet mepisa tamarisi	1210-1213	Басили Эзосмодзгвари (афтæ хуынд Тамар-паддзахы дыккаг историк)	1184–1210/1213
Сæдæ азы хроникæ	ასწლოვანი მატიანე	astslovani matiane	XIV æнус	æнæном автор	1212-1318

Бæлвырдзинад

Бирæ нырыккон ахуыргæндтæ, се ’хсæн Иване Джавахишвили, афтæ æнхъæлынц, æмæ «Картлис цховребайы» рагондæр хайттæм гæсгæйæ иртасæг хъуамæ тынг æрæхстджын уа, уымæн æмæ æцæг историон цаутæ дзы баст сты æрымысгæ хъуыдытæ æмæ мифологимæ, æмæ бирæ хатт афтæ вæййы, æмæ историон цау мифологион сфалдыстадæй нæй гæнæн ахицæн кæнын. Фæлæ уæддæр критикон анализ æвдисы, «Картлис цховребайы» фылдæр хай æууæндгæгæнæн кæй у, уый: ацы текстты цаутæн сæ хай æндæр антикон рæстæгы авторты куыстыты дæр æвдыст цæуынц, КЦ йæхæдæг та æвдисы æрмæст Гуырдзыстоны цаутæ нæ, фæлæ йæ сыхæг бæстæты дæр: Ирыстон, Сомихыстон, æппæт Кавказ, Иран, хазартæ æмæ а. д.^[1]