Плиты Илья

Плиты Къостайы фырт Илья (райгуырдис 1913-æм азы Дзауы — амардис 1992-æм азы 4 апрелы) у ирон поэт, тæлмацгæнæг, публицист.

Цардафыст

Плиты Илья райгуырд 1913 азы Дзауы, йæ мады æрвадæлтæм, Дзидзойты хъæуы. Йæ фыд Чирцъинайы цардис, фæлæ йæ 1914 азы акодтой Фыццаг дунеон хæсты хайад райсынмæ. Цыппар азы фæстæ уæззау рынчынæй æрыздæхт йæ райгуырæн уæзæгмæ.

1920 азы Гуырдзыстоны меньшевиктæ Хуссар Ирыстоныл арт куы бафтыдтой æмæ адæмы сæ цæрæн бынæттæй куы сыстын кодтой, уæд Ильяйы дæр йæ бинонтимæ æндæр лыгъдæттимæ бахъуыд Зикъарайы æфцæгыл Цæгат Ирыстонмæ алидзын. Æрцардысты Елхоты хъæуы, Елойты бинонтæм.

1921 азы фæстæмæ æрыздæхтысты сæ райгуырæн къуыммæ, фæлæ сын гуырдзиаг меньшевиктæ Чирцъинайы сæ хæдзар кæй басыгътой, уымæ гæсгæ æрцардысты Дзауы.

1926 азы Ильяйы бинонтæ цæрынмæ ацыдысты Тбилисмæ. Уыцы аз Илья бацыд ахуыр кæнынмæ Тбилисы 104-æм ирон фæллойадон скъоламæ æмæ йæ каст фæцис 1930 азы. Уыцы аз æй ахуыргæнæгæй арвыстой Ленингоры районы Дзимыры райдиан скъоламæ. Бакуыста дзы дыууæ азы.

Уый фæстæ йæ ахуыр адарддæр кодта Тбилисы ирон педагогон техникумы. Техникумы ахуыр кæнгæйæ, Илья райдыдта æмдзæвгæтæ фыссын, уыд литературон къорды активон хайадисæг. Иæ фыццаг æмдзæвгæтæ фæзындысты мыхуыры 1935 азы газет «Хурзæрин»-ы.

Техникум каст фæуыны фæстæ дыууæ азы ахуыргæнæгæй бакуыста Агбулахы. Иæ хорз куысты тыххæй райста æхцайы преми æмæ йæ экскурсийы хуызы арвыстой Мæскуы, Ленинград æмæ æндæр сахартæм.

1937 азы ахуырмæ бацыд Цхинвалы ахуыргæнджыты дыууæазон институтмæ. Институты базонгæ Хъуылаты Созырыхъо, Беджызаты Чермен, Фæрниаты Къоста, Зæгъойты Сарди æмæ æндæр фысджытимæ.

1940 азы Плиты Илья Хуссар Ирыстоны зонад-иртасæн институты бахæсмæ гæсгæ æмбырд кодта фольклорон уацмыстæ: аргъæуттæ, уыци-уыцитæ, Нарты таурæгътæ æмæ кадджытæ.

Ильяйы фыццаг поэтикон чиныг «Сæуæхсид» рацыд 1941 азы. Уыцы аз райдыдта Стыр Фыдыбæстæйон хæст. Хæсты азты — 1942 азæй 1945 азмæ куыста директорæй нырма Белоты, стæй та Дампъалеты астазон скъолаты, фыста æмдзæвгæтæ, уацмыстæ хæстон темæйыл.

Хæсты фæстæ, 1946 азæй 1950 азмæ куыста Дзауы районы газеты редакторæй. 1950 азæй 1954 азмæ та уыд журнал «Фидиуæг»-ы редактор. 1954 азæй пенсийы ацæуыны онг куыста рауагъдад «Ирыстон»-ы редакторæй.

Йæ хорз куысты тыххæй Плиты Ильяйæн Гуырдзыстоны ССР Сæйраг Советы Президиум 1968 азы радта культурæйы сгуыхт кусæджы кадджын ном. 1943 азæй уыд Коммунистон партийы уæнг. 1945 азæй уыд Советон Цæдисы Фысджыты цæдисы уæнг. 1959 азæй та уыд Советон Цæдисы Журналистты цæдисы уæнг. Хорзæхджын ма æрцыд майдантæ æмæ æндæр хорзæхтæй.

Плиты Ильяйæн мыхуыры рацыд ахæм чингуытæ: «Райгуырæн бæстæ» (1951), «Æмдзæвгæтæ» (1952), «Æмдзæвгæтæ æмæ радзырдтæ» (1954), «Салам сывæллæттæн» (1956), уацау «Сырх тырыса» (1959), «Ирыстоны райсом» (1961), «Æмдзæвгæтæ æмæ кадджытæ» (1964), уацау «Балцы зарæг» (1968), «Æмдзæвгæтæ æмæ поэмæтæ» (1970), «Салам ныхас» (1973), «Фыды уæзæг» (1979), «Кусæджы къухтæ» (1987).

1970 азы Тбилисы рауагъдад «Мерани»-йы æмæ 1972 азы та рауагъдад «Ирыстон»-ы Ильяйæн мыхуыры рацыд дыууæ поэтикон æмбырдгонды гуырдзиаг æвзагыл. Хицæн уацмыстæ йын ратæлмац кодтой уырыссаг, украинаг, белорусаг, абхазаг æмæ æндæр æвзæгтæм. Плиты Илья йæхæдæг дæр кодта тæлмацы куыст — ирон æвзагмæ раивта Тарас Шевченко, Михаил Шолохов æмæ æндæр зынгæ фысджыты уацмыстæ.

Плиты Илья йæ цардæй ахицæн 1992 азы 4 апрелы.^[1]