ਕਿੱਤੂਰ ਚੇਂਨਾਮਾ

ਕਿੱਤੂਰ ਚੇਂਨਾਮਾ (23 ਅਕਤੂਬਰ 1778  – 02 ਫ਼ਰਵਰੀ 1829) ਕਿੱਤੂਰ, ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਆਸਤੀ ਰਾਜ ਸੀ, ਦੀ ਰਾਣੀ ਸੀ।ਇਹ 1824 ਵਿੱਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਲੈਪਸ ਦੀ ਨੀਤੀ ਵਿਧਾਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ। ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਜ ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ ਅਬਾਕਾ ਰਾਣੀ, ਕੇਲਾਡੀ ਚੇਂਨਾਮਾ ਅਤੇ ਓਨਾਕੇ ਓਬਾਵਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਮਹਿਲਾ ਯੋਧਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਚੇੰਨਮਮਾ ਲਿੰਗਾਇਤ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਚੇਂਨਾਮਾ ਲਿੰਗਾਇਤ ਧਰਮ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]}

ਕਿੱਤੂਰ ਚੇਂਨਾਮਾ
ਕਿੱਤੂਰ ਚੇਂਨਾਮਾ
ਜਨਮ	(1778-10-23)23 ਅਕਤੂਬਰ 1778 ਕਾਕਤੀ, ਬੇਲਗਮ ਤਾਲੁਕ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ
ਮੌਤ	2 ਫਰਵਰੀ 1829(1829-02-02) (ਉਮਰ 50) ਬੈਲਹੋਂਗਲ ਤਾਲੁਕ
ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ	ਭਾਰਤੀ
ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ	ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ

ਜੀਵਨ

ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ

ਕਿੱਟੂਰ ਚੇਂਨੰਮਾ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਨਵੰਬਰ 1778 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਬੇਲਾਗਾਵੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਕਾਕਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਾਕਤੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਦੇਸ਼ਗਤ (ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਰਿਆਸਤ) ਸੀ। ਚੇਂਨੰਮਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਧੂਲੱਪਾ ਦੇਸਾਈ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਪਦਮਾਵਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਲਿੰਗਾਇਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਘੋੜਸਵਾਰੀ, ਤਲਵਾਰਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ 9 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਦੇਸਾਈ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਮੱਲਾਸਰਜਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਸੀ, [1][2]

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਟਕਰਾਅ

1816 ਵਿੱਚ ਚੇਂਨੰਮਾ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਰਾਜ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1824 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਰਾਣੀ ਚੇਂਨੰਮਾ ਕੋਲ ਕਿੱਟੂਰ ਰਾਜ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਸਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕੰਮ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਣੀ ਚੇਂਨੰਮਾ ਨੇ 1824 ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗੱਪਾ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਗੱਦੀ ਦਾ ਵਾਰਸ ਬਣਾਇਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸਨੇ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗੱਪਾ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਕਿੱਟੂਰ ਰਾਜ ਸੇਂਟ ਜੌਨ ਠਾਕਰੇ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ਧਾਰਵਾੜ ਕਲੈਕਟੋਰੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਸ਼੍ਰੀ ਚੈਪਲੇਨ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸਨ, ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਰੀਜੈਂਟ ਦੇ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਕਿੱਟੂਰ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਿਯੰਤਰਣ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ।

ਇਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਦੁਆਰਾ 1848 ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਲੈਪਸ ਨੀਤੀ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤ ਇਸ ਵਿਚਾਰ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬੇਔਲਾਦ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸੁਜ਼ਰੇਨ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਾਂ "ਖਤਮ" ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

1823 ਵਿੱਚ, ਰਾਣੀ ਚੇਨੰਮਾ ਨੇ ਬੰਬਈ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ-ਗਵਰਨਰ ਮਾਊਂਟਸਟੁਆਰਟ ਐਲਫਿਨਸਟੋਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਭੇਜਿਆ, ਪਰ ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।[3] ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ 'ਤੇ ਕਿੱਟੂਰ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਅਤੇ ਤਾਜ ਦੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸੰਤਰੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਲਗਭਗ 1.5 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।[4] ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੰਗ ਲੜਨ ਲਈ 20,797 ਆਦਮੀਆਂ ਅਤੇ 437 ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਫੌਜ ਵੀ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਦਰਾਸ ਨੇਟਿਵ ਹਾਰਸ ਆਰਟਿਲਰੀ ਦੇ ਤੀਜੇ ਦਸਤੇ ਤੋਂ।[5] ਪਹਿਲੇ ਦੌਰ ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ, ਅਕਤੂਬਰ 1824 ਦੌਰਾਨ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਜੌਨ ਠਾਕਰੇ, ਕੁਲੈਕਟਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਏਜੰਟ, [6] ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।[3] ਚੇਨੰਮਾ ਦਾ ਇੱਕ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ, ਅਮਤੁਰ ਬਾਲੱਪਾ, ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹੋਏ ਨੁਕਸਾਨ ਲਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।[7] ਦੋ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫਸਰਾਂ, ਸਰ ਵਾਲਟਰ ਐਲੀਅਟ ਅਤੇ ਮਿਸਟਰ ਸਟੀਵਨਸਨ [6] ਨੂੰ ਵੀ ਬੰਧਕ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ।[3] ਰਾਣੀ ਚੇਨੰਮਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੈਪਲੇਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਮਝ ਨਾਲ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਯੁੱਧ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਪਰ ਚੈਪਲੇਨ ਨੇ ਹੋਰ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।[3] ਦੂਜੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਸੋਲਾਪੁਰ ਦੀ ਸਬ-ਕਲੈਕਟਰ, ਮੁਨਰੋ, ਜੋ ਕਿ ਥਾਮਸ ਮੁਨਰੋ ਦਾ ਭਤੀਜਾ ਸੀ, ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।[6] ਰਾਣੀ ਚੇਨੰਮਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਡਿਪਟੀ, ਸੰਗੋਲੀ ਰਾਇਨਾ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਲੜਾਈ ਲੜੀ, ਪਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਬੈਲਹੋਂਗਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਗੜਨ ਕਾਰਨ 21 ਫਰਵਰੀ 1829 ਨੂੰ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।[3]

ਸੰਗੋਲੀ ਰਾਇਨਾ ਨੇ 1829 ਤੱਕ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਅਰਥ, ਉਸਦੇ ਫੜੇ ਜਾਣ ਤੱਕ।[3] ਰਾਇਨਾ ਗੋਦ ਲਏ ਮੁੰਡੇ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗੱਪਾ ਨੂੰ ਕਿੱਟੂਰ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਰਾਇਨਾ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਸ਼ਿਵਲਿੰਗੱਪਾ ਨੂੰ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।[3] ਚੇਨੰਮਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਕਿੱਟੂਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ 22-24 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕਿੱਟੂਰ ਉਤਸਵ ਦੌਰਾਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦਫਨਾਉਣ ਦਾ ਸਥਾਨ 

ਰਾਣੀ ਚੇਂਨਾਮਾ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਜਾਂ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬੈਲਹੋਂਗਲ ਤਾਲੁਕ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਖਰਾਬ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨਾਲ ਅਣਗੌਲਿਆ ਹੋਇਆ ਰਾਜ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਾਰਕ ਦੁਆਰਾ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।^[1]

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ

• ਕਿੱਤੂਰ ਰਾਨੀ ਚੇਂਨਾਮਾ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤ ਬਲੈਡ, ਲਾਵਾਨੀ ਅਤੇ ਗੀਗੀ ਪਾਡਾ ਦੀ ਫੋਰਮ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਗਏ।^[2]
• ਕਿੱਤੂਰ ਚੇਂਨਾਮਾ, 1962 ਵਿੱਚ  ਕੰਨੜ ਦੀ  ਇੱਕ ਫਿਲਮ, ਬੀ. ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਪਾਂਥਲੁ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ^[3]

ਕਿਤਾਬਾਂ

ਐਮ. ਐਮ. ਕਲਬੁਰਗੀ ਦੁਆਰਾ "ਖਰੇ ਖਰੇ ਕਿੱਟੂਰੂ ਬੰਦਾਇਆ"।[8]

ਕਿੱਟੂਰੂ ਸੰਸਥਾ ਸਾਹਿਤ - ਭਾਗ III ਐਮ. ਐਮ. ਕਲਬੁਰਗੀ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਭਾਗ I, ਭਾਗ II ਦੂਜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ।[9]

ਏ.ਬੀ.ਵੱਗਰ ਦੁਆਰਾ ਕਿੱਟੂਰੂ ਸਮਸਥਾਨਾ ਦਖਾਲੇਗਾਲੂ।[10]

ਕਿੱਟੂਰੂ ਰਾਣੀ ਚੇਂਨਾਮਾ, ਸੰਗਮੇਸ਼ ਤੰਮਨਾਗੌਦਰ ਦੁਆਰਾ[11]

ਕਿੱਤੂਰ ਦੀ ਰਾਣੀ, ਬਸਵਰਾਜ ਨਾਇਕਰ ਦੁਆਰਾ [12]

ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ

• Paintings of Kittur Rani Chennamma
• Karnataka Goddess of Courage: Kittur Rani Chennamma (an article) Archived 2018-11-18 at the Wayback Machine. by S. Srikanta Sastri