ਗੰਗਾ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪ੍ਰਸੰਗ

ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਥਾਵਾਂ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਸਗਰ ਦੀ ਕਥਾ ਅਤੇ ਮਿਥਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਪੈਰ ਦੇ ਮੁੜ੍ਹਕੇ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਨਾਲ ਗੰਗਾ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਥਾਵਾਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਰੋਚਕ ਹਨ।

ਰਾਜਾ ਸਗਰ ਦੀ ਕਥਾ

ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਥੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜਾ ਸਗਰ ਨੇ ਜਾਦੁਈ ਰੁਪ ਵਲੋਂ ਸੱਠ ਹਜ਼ਾਰ ਪੁੱਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਰਾਜਾ ਸਗਰ ਨੇ ਸਵਰਗ ਉੱਤੇ ਫਤਹਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ ਲਈ ਇੱਕ ਯੱਗ ਕੀਤਾ। ਯੱਗ ਲਈ ਘੋੜਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਜੋ ਈਰਖਾਲੂਆਂ ਇੰਦਰ ਨੇ ਚੁਰਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਗਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਪੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜੇ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜਾ ਪਤਾਲ ਬਿਲਾ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਏਕ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬੰਧਾ ਸੀ। ਸਗਰ ਦੇ ਪੁੱਤਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸੋਚ ਕਰ ਕਿ ॠਸ਼ਿ ਹੀ ਘੋੜੇ ਦੇ ਗਾਇਬ ਹੋਣ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਿਸ਼ੀ ਦੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਕੀਤਾ। ਤਪਸਿਆ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ॠਸ਼ਿ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰੋਧ ਵਲੋਂ ਸਗਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੱਠ ਹਜ਼ਾਰ ਪੁੱਤ ਪਾਣੀ ਕਰ ਉਥੇ ਹੀ ਭਸਮ ਹੋ ਗਏ। ਸਗਰ ਦੇ ਪੁੱਤੋ ਦੀ ਆਤਮਾਵਾਂ ਭੂਤ ਬਣਕੇ ਵਿਚਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਗਰ ਦੇ ਪੁੱਤ ਅੰਸ਼ੁਮਾਨ ਨੇ ਰੂਹਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅੰਸ਼ੁਮਾਨ ਦੇ ਪੁੱਤ ਦਲੀਪ ਨੇ ਵੀ। ਭਗੀਰਥ ਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਪੁੱਤ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰ ਦੀ ਰਾਖ ਗੰਗਾਜਲ ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਹ ਕਰ ਭਟਕਦੀ ਆਤਮਾਵਾਂ ਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਜਾ ਸਕੇ। ਭਗੀਰਥ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਘੋਰ ਤਪਸਿਆ ਦੀ ਤਾਂਕਿ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਲਿਆਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਭੇਜਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਏ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪਤਾਲ ਬਿਲਾ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂਕਿ ਸਗਰ ਦੇ ਪੁੱਤਾਂ ਦੇ ਰੂਹਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ। ਤਦ ਗੰਗਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਇੰਨੀ ਉੱਚਾਈ ਵਲੋਂ ਜਦੋਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਗਿਰਾਂਗੀ, ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਇੰਨਾ ਵੇਗ ਕਿਵੇਂ ਸਾਥੀ ਪਾਏਗੀ ? ਤਦ ਭਗੀਰਥ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਵਲੋਂ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖੁੱਲੀਜਟਾਵਾਂਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਦੇ ਵੇਗ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕਰ, ਇੱਕ ਜੁਲਫ਼ ਖੋਲ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਗੰਗਾ ਦੀ ਸੰਘਣਾ ਧਾਰਾ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋਈ। ਉਹ ਧਾਰਾ ਭਗੀਰਥ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ ਸੰਗਮ ਤੱਕ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਸਗਰ-ਪੁੱਤਾਂ ਦਾ ਉੱਧਾਰ ਹੋਇਆ। ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਛੋਹ ਵਲੋਂ ਗੰਗਾ ਹੋਰ ਵੀ ਪਾਵਨ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬੰਨ ਗਈਆਂ। ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਅਤੇ ਪਤਾਲ ਬਿਲਾ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।

ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਸ਼ਾਂਤਨੂੰ ਦੀ ਕਥਾ

ਭਰਤਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤਨੁ ਨਾਮਕ ਵੱਡੇ ਪਰਤਾਪੀ ਰਾਜਾ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਗੰਗਾ ਤਟ ਉੱਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਦੇ ਸਮਾਂ ਉਨਹਾਂ ਗੰਗਾ ਦੇਵੀ ਵਿਖਾਈ ਪਈ। ਸ਼ਾਂਤਨੁ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵਿਆਹ ਕਰਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਗੰਗਾ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ਉੱਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਰਾਂਗੀਆਂ ਉਸ ਵਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰਣਗੇ। ਸ਼ਾਂਤਨੁ ਵਲੋਂ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸੱਤ ਪੁੱਤ ਹੋਏ। ਪਰ ਗੰਗਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਰਾਜਾ ਨੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਠਵਾਂ ਪੁੱਤ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸ਼ਾਂਤਨੁ ਨੇ ਆਪੱਤੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਚਨ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ ਰੱਦ ਕਰ ਸਵਰਗ ਚੱਲੀ ਗਈਆਂ। ਜਾਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤਨੂੰ ਨੂੰ ਵਚਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪ ਬੱਚੇ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸਣਾ ਕਰ ਬਹੁਤ ਕਰ ਸ਼ਾਂਤਨੁ ਨੂੰ ਪਰਤਿਆ ਦੇਣਗੀਆਂ।

ਬ੍ਰਹਮਾ ਦਾ ਕਮੰਡਲ ਵਲੋਂ ਗੰਗਾ ਦਾ ਜਨਮ

ਇੱਕ ਪ੍ਰਸੰਨ ਸੁੰਦਰੀ ਮੁਟਿਆਰ ਦਾ ਜਨਮ ਬਰਹਮਦੇਵ ਦੇ ਕਮੰਡਲ ਵਲੋਂ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਖਾਸ ਜਨਮ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਿਚਾਰ ਹਨ। ਇੱਕ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਧਰਾ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਾਕਸ਼ਸ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਲੋਂ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬਰਹਮਦੇਵ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਪੜਾਅ ਧੋਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਭਰ ਲਿਆ। ਦੂੱਜੇ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨਾਲ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਦੁਰਉਪਯੋਗ ਵਲੋਂ ਪੀਡ਼ਿਤ ਰਾਗ-ਰਾਗਣੀ ਦਾ ਉੱਧਾਰ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਨਾਰਦ ਮੁਨੀ ਬਰਹਮਦੇਵ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਗਾਨਾ ਗਾਇਆ ਤਾਂ ਇਸ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਲੋਂ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਮੁੜ੍ਹਕਾ ਰੁੜ੍ਹਕੇ ਨਿਕਲਣ ਲਗਾ ਜੋ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਭਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਕਮੰਡਲ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਲੋਂ ਗੰਗਾ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਬ੍ਰਹਮੇ ਦੇ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗੀ