ਗੰਗਾ ਦੇ ਬੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਵਿਉਂਤਾਂ

ਫਰੱਕਾ ਬੰਨ੍ਹ (ਬੈਰਾਜ)

ਫਰੱਕਾ ਬੰਨ੍ਹ (ਬੈਰਾਜ) ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਬਣਾ ਇੱਕ ਬੰਨ੍ਹ ਹੈ। ਇਹ ਬੰਨ੍ਹ ਬਾਂਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੀਮਾ ਵਲੋਂ ਸਿਰਫ ੧੦ ਕਿੱਲੋ ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਬੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ੧੯੭੪ - ੭੫ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਕੰਸਟਰਕਸ਼ਨ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਬੰਨ੍ਹ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਕੋਲਕਾਤਾ ਬੰਦਰਗਾਹ ਨੂੰ ਗਾਰ (silt) ਵਲੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਦੀ ੧੯੫੦ ਵਲੋਂ ੧੯੬੦ ਤੱਕ ਇਸ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ। ਕੋਲਕਾਤਾ ਹੁਗਲੀ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੰਦਰਗਾਹ ਹੈ। ਗਰੀਸ਼ਮ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਹੁਗਲੀ ਨਦੀ ਦੇ ਵਹਾਅ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਬਨਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਫਰੱਕਾ ਬੰਨ੍ਹ ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਹੁਗਲੀ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵੰਡ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਾਂਗਲਾਦੇਸ਼ ਏਵਮ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੰਮਾ ਵਿਵਾਦ ਚੱਲਿਆ। ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਪਰਵਾਹ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਾਂਗਲਾਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਨਮਕੀਨਪਣ ਬੜ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮਛਲੀ ਪਾਲਣ, ਪੇਇਜਲ, ਸਵਾਸਥ ਅਤੇ ਨੌਕਾਇਨ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਚਲਦੇ ਬਾਂਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ਬੰਜਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਣ ਲਈ ਦੋਨ੍ਹੋਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਮੱਝੌਤਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਫਰੱਕਾ ਪਾਣੀ ਸੁਲਾਹ ਦੀ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਰੱਖੀ।

ਟਿਹਰੀ ਬੰਨ੍ਹ

ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਟਿਹਰੀ ਬੰਨ੍ਹ

ਟਿਹਰੀ ਬੰਨ੍ਹ ਟਿਹਰੀ ਵਿਕਾਸ ਪਰਯੋਜਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁਢਲੀ ਬੰਨ੍ਹ ਹੈ ਜੋ ਦੀ ਉਤਰਾਖੰਡ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਟਿਹਰੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਬੰਨ੍ਹ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਹਯੋਗੀ ਨਦੀ ਗੰਗਾ ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਟੇਹਰੀ ਬੰਨ੍ਹ ਦੀ ਊਚਾਈ ੨੬੧ ਮੀਟਰ ਹੈ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਬੰਨ੍ਹ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਬੰਨ੍ਹ ਵਲੋਂ ੨੪੦੦ ਮੇਗਾ ਵਾਟ ਬਿਜਲਈ ਉਤਪਾਦਨ, ੨੭੦, ੦੦੦ ਹੇਕਟਰ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸੀਂਚਾਈ ਅਤੇ ਨਿੱਤ ੧੦੨ . ੨੦ ਕਰੋਡ਼ ਲਿਟਰ ਪੇਇਜਲ ਦਿੱਲੀ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਏਵਮ ਉੱਤਰਾਂਚਲ ਨੂੰ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਾਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਹੈ।

ਭੀਮਗੋਡਾ ਬੰਨ੍ਹ

ਭੀਮਗੋਡਾ ਬੰਨ੍ਹ ਹਰਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਬੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਸੰਨ ੧੮੪੦ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੰਡਿਆ ਕਰ ਉਪਰੀ ਗੰਗਾ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ ਮੋੜਨੇ ਲਈ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਬੰਨ੍ਹ ਗੰਗਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਰਸਤਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੱਤਿਆਰਾ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ। ਬੰਨ੍ਹ ਦੇ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਪੂਰਵ ਈਸਟ ਇੰਡਿਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਪੋਤ ਟਿਹਰੀ ਜਿਵੇਂ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੱਕ ਆ ਸਕਦੇ ਸਨ।