ਘੱਗਰ-ਹਾਕੜਾ ਦਰਿਆ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਘੱਗਰ (ਹਕਰਾ) ਨਦੀ ਇੱਕ ਬਰਸਾਤੀ ਨਦੀ ਹੈ ਜੋ ਬਰਸਾਤੀ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਵਗਦੀ ਹੈ, ਵਰਨਾ ਇਹ ਦਰਿਆ ਸ਼ਾਂਤ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੋਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੱਕ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਨਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਕੁਝ ਇਸ ਨੂੰ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਦੀ ਸਹਯੋਗੀ ਨਦੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਨੂੰ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਓਟੂ ਵੀਅਰ (ਬੰਨ੍ਹ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਅੱਗੇ ਹਕਰਾ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵਗਣ ਵਾਲੀ ਮਹਾਨ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਹੀ ਦਾ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਹੈ ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੱਤਭੇਦ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਜਿਸ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਦਾ ਜਿਕਰ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਨਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਘੱਗਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੋਹਾਲੀ, ਪਟਿਆਲਾ, ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ, ਮਾਨਸਾ ਆਦਿ ਹਿੱਸਿਆ ਚੋ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਕੇਵਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਇੱਕ ਨਗਰ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਘੱਗਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪਟਿਆਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਅੰਗ ਹੈ। ਘੱਗਰ ਤੇ ਘੱਗਾ ਦੋਵੇਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਹਨ ਤੇ ਘੱਗਾ ਇਸਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਵਸਿਆ ਬੁਹਤ ਪੁਰਾਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਤੇ ਨਾਭਾ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਬਾਬਾ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਵਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੀ ਘੱਗਰ ਤੋਂ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਘੱਗਾ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਅਨੇਕਾ ਵਾਰ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਹਰ ਥੋੜੇ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਨਦੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚ ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ।[2][3][4]
ਰਸਤਾ
ਘੱਗਰ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੀਂਹਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਉਤਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਹੀਂ ਗੁਜਰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਇਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਿਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਦਰੋਣੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਪਣੇ ਵਹਾਅ ਵਿੱਚ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਤਲਵਾਰਾ ਝੀਲ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਦੀ ਵਿੱਚੋਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀਆਂ ਨਹਿਰਾਂ ਵੀ ਕੱਢੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਘੱਗਰ - ਹਕਰਾ ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਉਪਨਦੀਆਂ ਵੀ ਹਨ। ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਅੰਬਾਲੇ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੀਮ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕੇ ਵਲੋਂ ਸਰਸੂਤੀ ਨਦੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ( ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸਰਸਵਤੀ ਦਾ ਵਿਗੜਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਹੈ) ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਤਰਾਨਾ ਦੇ ਕੋਲ ਘੱਗਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਰਦੂਲਗੜ ਦੇ ਕੋਲ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ - ਜਿਹੀ ਧਾਰ ਘੱਗਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਹੁਣ ਸੁੱਕ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੌਤੰਗ ਨਦੀ (ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵੈਦਿਕ ਨਾਮ ਸ਼ਾਇਦ ਦ੍ਰਸ਼ਦਵਤੀ ਨਦੀ ਸੀ) ਸੂਰਤਗੜ ਦੇ ਕੋਲ ਘੱਗਰ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਫਰਸ਼ ਦੀ ਚੋੜਾਈ ਵੇਖਕੇ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਦੀ ਕਦੇ ਅੱਜ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਡੀ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲਗਭਗ ੧੦,੦੦੦ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿਛਲੇ ਹਿਮਯੁੱਗ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਹਿਮਾਲਾ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਨੀਆਂ (ਗਲੇਸ਼ਿਅਰ) ਖੁਰਨ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੱਗੇ ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਕੱਛ ਦੇ ਰਣ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ। ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਉਪਨਦੀਆਂ ਸਿੰਧੁ ਨਦੀ ਅਤੇ ਜਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਲੋਂ ਘੱਗਰ - ਹਕਰਾ ਸੁੱਕਣ ਲੱਗੀ ।
Remove ads
ਗੈਲਰੀ
ਹਵਾਲੇ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads