ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ

ਸੁਲਤਾਨਾ ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ (1550–1599 ਈ.), ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਿਮ ਮੁਸਲਿਮ ਰੈਜੈਂਟ ਅਤੇ ਯੋਧਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਬਤੌਰ ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੀ ਰੈਜੇਂਟ (1580–90) ਅਤੇ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਦੀ ਰੈਜੇਂਟ (ਹੁਣ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ) (1596–99) ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।^{[1][unreliable source?]} 1595 ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਚਾਂਦਬੀਬੀ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[2]

ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ
ਬੀਜਾਪੁਰ ਅਤੇ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਦੀ ਰੈਜੇਂਟ
ਚਾਂਦਬੀਬੀ, ਦੀ 18ਵੀਂ-ਸਦੀ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ
ਜਨਮ	1550 ਈ.
ਮੌਤ	1599 ਈ.
ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ	ਅਲੀ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹ।
ਪਿਤਾ	ਹੁਸੈਨ ਨਿਜ਼ਾਮ ਸ਼ਾਹ।
ਧਰਮ	ਇਸਲਾਮ

ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ

ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਦੇ ਹੁਸੈਨ ਨਿਜ਼ਾਮ ਸ਼ਾਹ। ਦੀ ਧੀ ਸੀ^{[3][unreliable source?]} ਅਤੇ ਬੁਰਹਨ-ਉਲ-ਮੁਲਕ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ, ਦੀ ਭੈਣ ਸੀ। ਉਹ ਅਰਬੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ, ਤੁਰਕੀ, ਮਰਾਠੀ ਅਤੇ ਕੰਨੜ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਾਣਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਿਤਾਰ ਸਿੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਪੇਂਟਿੰਗ ਉਸਦਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ।^[4]

ਚਾਂਦਬੀਬੀ ਦਾ ਮਹਿਲ 

ਸਲਾਬਤ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਕਬਰ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ "ਚਾਂਦਬੀਬੀ ਦਾ ਮਹਿਲ" ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[5]

ਬੀਜਾਪੁਰ ਸਲਤਨਤ

ਗੱਠਜੋੜ ਨੀਤੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੀਜਾਪੁਰ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਅਲੀ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।[5] ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੀ ਪੂਰਬੀ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਪੌੜੀ (ਬਾਵੜੀ) ਦਾ ਨਾਮ ਉਸਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਚਾਂਦ ਬਾਵੜੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[6][ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤ?]

ਅਲੀ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਇਬਰਾਹਿਮ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲੇ, ਨੇ ਸੁੰਨੀ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਹਬਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਦੱਕਾਣੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਕਤੀ ਵੰਡੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਲੀ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ੀਆ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਦਾ ਸੀ।[7] 1580 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ਼ੀਆ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਇਬਰਾਹਿਮ ਆਦਿਲ ਸ਼ਾਹ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਕ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।[8] ਕਮਾਲ ਖਾਨ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਦੱਕਾਣਾਈ ਜਰਨੈਲ ਸੱਤਾ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਰੀਜੈਂਟ ਬਣ ਗਿਆ। ਕਮਾਲ ਖਾਨ ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਪ੍ਰਤੀ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਗੱਦੀ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੈ। ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਰਨੈਲ, ਹਾਜੀ ਕਿਸ਼ਵਰ ਖਾਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਮਾਲ ਖਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੀ।[8] ਕਮਾਲ ਖਾਨ ਨੂੰ ਭੱਜਦੇ ਸਮੇਂ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਕਿਸ਼ਵਰ ਖਾਨ ਇਬਰਾਹਿਮ ਦਾ ਦੂਜਾ ਰਾਜਪਾਲ ਬਣਿਆ। ਧਾਰਸੀਓ ਵਿਖੇ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਸਲਤਨਤ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ, ਉਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਫੌਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਅਤੇ ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਿਸ਼ਵਰ ਖਾਨ ਨੇ ਦੂਜੇ ਬੀਜਾਪੁਰੀ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸਾਰੇ ਫੜੇ ਗਏ ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦੇਣ। ਹਾਥੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਕਦਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਂਕਾਪੁਰ ਦੇ ਜਨਰਲ ਮੁਸਤਫਾ ਖਾਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਿਸ਼ਵਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਕਿਸ਼ਵਰ ਖਾਨ ਦੇ ਜਾਸੂਸਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਮੁਸਤਫਾ ਖਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਫੌਜਾਂ ਭੇਜੀਆਂ, ਜਿਸਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। [8] ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਨੇ ਕਿਸ਼ਵਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਤਾਰਾ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸ਼ਵਰ ਖਾਨ ਬਾਕੀ ਜਰਨੈਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਇਖਲਾਸ ਖਾਨ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਹਬਸ਼ੀ ਜਰਨੈਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਫੌਜ ਨੇ ਬੀਜਾਪੁਰ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਭੱਜਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਹਬਸ਼ੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ: ਇਖਲਾਸ ਖਾਨ, ਹਾਮਿਦ ਖਾਨ ਅਤੇ ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਨ। [7] ਕਿਸ਼ਵਰ ਖਾਨ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਅਜ਼ਮਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਮੁਸਤਫਾ ਖਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨੇ ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਨੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰੀਜੈਂਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[8]

ਫਿਰ ਇਖਲਾਸ ਖਾਨ ਰੀਜੈਂਟ ਬਣ ਗਿਆ, ਪਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਦੂਜੇ ਹਬਸ਼ੀ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੇ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ।[7] ਬੀਜਾਪੁਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਸ਼ਾਹੀ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਦੇ ਕੁਤਬ ਸ਼ਾਹੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬੀਜਾਪੁਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਬੀਜਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਫੌਜਾਂ ਸਾਂਝੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸਨ।[8] ਹਬਸ਼ੀ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਇਕੱਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਅਸਤੀਫਾ ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ।[7] ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੁਕਤ ਸ਼ੀਆ ਜਰਨੈਲ ਅਬੂ-ਉਲ-ਹਸਨ ਨੇ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਾ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ। ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਪਲਾਈ ਲਾਈਨਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, [8] ਅਹਿਮਦਨਗਰ-ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।

ਫਿਰ ਇਖਲਾਸ ਖਾਨ ਨੇ ਬੀਜਾਪੁਰ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਨ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਹਾਰ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਨ 1582 ਤੋਂ 1591 ਤੱਕ ਰਾਜਪਾਲ ਬਣਿਆ।[7] ਜਦੋਂ ਬੀਜਾਪੁਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਵਸਥਾ ਬਹਾਲ ਹੋਈ, ਤਾਂ ਚਾਂਦ ਬੀਬੀ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ।

ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ 

• History of women in early modern warfare