ਕਾਰਬਨੀ ਖਾਦ

ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਜਾਂ ਦੇਸੀ ਖਾਦ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਅਤੇ ਫਾਰਮ ਤੋਂ ਮਿਲ ਰਹੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਮਤਲਬ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ, ਕੰਪੋਸਟ ਖਾਦ, ਮੁਰਗ਼ੀਆਂ ਦੀ ਖਾਦ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਉਪਜ ਆਧਾਰਿਤ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ।^[1] ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਰੂੜੀ ਖਾਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰੀ ਖਾਦ ਤੋਂ ਭਾਵ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਹਰੇ ਮਾਦੇ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਦੱਬਣ ਤੋਂ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਇਹ ਦੱਬੀ ਫ਼ਸਲ ਗਲ਼-ਸੜ ਕੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਖਾਦ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇ।^[1]

Compost bin for small-scale production of organic fertilizer

Decomposing animal manure, an organic fertilizer source

ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ

ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਮਿਕਦਾਰ, ਖਾਦ ਸੰਭਾਲਣ ਅਤੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗ-ਤਰੀਕੇ ਅਤੇ ਰੂੜੀ ਦੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਲ਼ਣ-ਸੜਨ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।^[1] ਰੂੜੀ ਵਿੱਚ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਕਿਸਮ, ਸਿਹਤ, ਖੁਰਾਕ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਹੇਠ ਵਿਛਾਈ ਗਈ ਸੁੱਕ 'ਤੇ ਵੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਗਲ਼ੀ-ਸੜੀ ਰੂੜੀ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 1.2-2.0 ਫ਼ੀਸਦੀ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ, 05.-0.7 ਫ਼ੀਸਦੀ ਫ਼ਾਸਫ਼ੋਰਸ ਅਤੇ 1.2-2.6 ਫ਼ੀਸਦੀ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।^[1] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੂੜੀ ਵਿੱਚ 02.-3.8 ਫ਼ੀਸਦੀ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, 0.2-0.7 ਫ਼ੀਸਦੀ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ 0.3-0.5 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੱਕ ਗੰਧਕ ਤੱਤ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਟਨ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਲੀ-ਸੜੀ ਰੂੜੀ ਖਾਦ ਵਿੱਚ 80-160 ਗ੍ਰਾਮ ਜ਼ਿੰਕ, 10-110 ਗ੍ਰਾਮ ਤਾਂਬਾ, 2000-3500 ਗ੍ਰਾਮ ਲੋਹਾ, 100-340 ਗ੍ਰਾਮ ਮੈਂਗਨੀਜ਼, 12-72 ਗ੍ਰਾਮ ਬੋਰੋਨ ਅਤੇ 1-18 ਗ੍ਰਾਮ ਮੌਲੀਬਡੀਨਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।^[1]

ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਅਤੇ ਸਰੋਤ

ਮੁੱਖ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ, ਪੀਟ, ਜਾਨਵਰ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ (ਅਕਸਰ ਝਟਕਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ), ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚੋਂ ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਪੌਦੇ, ਅਤੇ ਸੀਵਰੇਜ ਸਲੱਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਖਣਿਜ

ਕੁਝ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਖਣਿਜ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਅਲਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁੱਝ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦਾਂ ਅਤੇ ਸੋਧਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦਾਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੂਆਨੋ ਅਤੇ ਪੀਟ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਣਿਜ ਖਣਿਜ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗ੍ਰੀਨਸੈਂਡ (ਐਨਾਏਰਬਿਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਮ੍ਹਾਂ), ਕੁਝ ਚੂਨੇ (ਫੋਸਿਲ ਸ਼ੈੱਲ ਡਿਪੌਜ਼ਿਟ) ਅਤੇ ਕੁਝ ਚੱਟਾਨ ਫਾਸਫੇਟ (ਫਾਸਿਲ ਗੁਆਨੋ )। ਪੀਟ, ਜੋ ਕਿ ਕੋਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਾਂਤਕ ਹੈ, ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੋਸ਼ਣ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੋਖਣ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਇਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੋਲੁਮ ਦੁਆਰਾ ਚੋਟੀ ਦੇ ਜੈਵਿਕ ਸੋਧਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤ

ਇਹ ਸਾਮੱਗਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਖ਼ੂਨ-ਖ਼ਰਾਬੇ, ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ ਖਾਣਾ, ਓਹਲੇ, ਖੋਖਲੀਆਂ, ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਂ ਆਮ ਕਰਾਰ ਹਨ। ਮੱਛੀ ਖਾਣਾ, ਅਤੇ ਖੰਭ ਲੱਗਣ ਦੇ ਖਾਣੇ ਹੋਰ ਸਰੋਤ ਹਨ।

ਪੌਦੇ

ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤੇ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਦ, ਹਿਊਮਿਕ ਐਸਿਡ, ਐਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਸੀ-ਵੀਡ ਦੇ ਕੱਣ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਐਂਜ਼ਾਈਮ-ਪੱਕੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ (ਹਰੀ ਖਾਦ) ਨਾਲ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਰੋਤ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਸੀਵਰੇਜ ਸਲੱਜ

ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਰਾਤ ਦੀ ਮਿੱਟੀ (ਮਨੁੱਖੀ ਭੁੱਛੇ ਤੋਂ) ਇੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਸੀ, ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਅੱਜ ਕੱਲ ਸੀਵਰੇਜ ਸਲੱਜ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਇਓਸੋਲਿਡ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪਿਸ਼ਾਬ

ਪਿਸ਼ਾਬ ਨਾਲ ਲੈਸ ਯੂਰੀਆ ਅਤੇ ਯੂਰੀਆ-ਫ਼ਾਰਮਲਡੀਹਾਈਡ ਪੇਸ਼ਾਬ ਲਈ ਜਾਇਜ਼ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਉਚਿਤ ਹਨ; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਿੰਥੇਟਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯੂਰੀਆ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਮ ਥਰਿੱਡ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ, ਰਸਾਇਣਕ ਊਰਜਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਰਾਹੀਂ - ਹਾਬਰ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇਖੋ), ਨਾਲ ਨਾਲ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਬਾਇਓਲੋਜੀਕਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੰਪੋਸਟਿੰਗ।

ਹੋਰ

• ਐਲਫਾਲਫਾ
• ਐਸ਼ (ਸਵਾਹ)
• ਬਲੱਡ ਮੀਲ
• ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ ਭੋਜਨ
• ਖਾਦ
• ਕਵਰ ਫਸਲਾਂ
• ਮੱਛੀ ਐਮੋਲਸਨ
• ਮੱਛੀ ਖਾਣੇ
• ਖਾਦ
• ਰੌਕ ਫਾਸਫੇਟ
• ਰਾਅ ਲੈਂਗਬੀਅੰਤ
• ਰੌਕਸਟਸਟ
• ਗੈਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੁਦਰਤੀ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਸੈਲਫੇਟ
• ਲੱਕੜ ਚਿਪਸ / ਭੱਠੀ
• ਪ੍ਰੋਮ

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

• Biofertilizer
• Organic hydroponic solutions
• Reuse of excreta