ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ

ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ ਪਹਾੜ ਭਾਰਤ ਦੀ ਦੂਜੀ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ 23ਵੀਂ ਸਰਵੋੱਚ ਸਿੱਖਰ ਹੈ।^[1] ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਰਵੋੱਚ ਸਿੱਖਰ ਕੰਚਨਜੰਘਾ ਹੈ। ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ ਸਿਖਰ ਹਿਮਾਲਾ ਪਹਾੜ ਸ਼੍ਰੰਖਲਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰਾਂਚਲ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਗੌਰੀਗੰਗਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਿਗੰਗਾ ਘਾਟੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਉੱਚਾਈ 7816 ਮੀਟਰ (25, 643 ਫੀਟ) ਹੈ। ਇਸ ਸਿੱਖਰ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਂਚਲ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[2] ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।^[3] ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਮੈਸਿਫ ਦੇ ਦੋ ਨੋਕ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਨੋਕ ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਈਸਟ ਕਹਾਂਦਾ ਹੈ।^[1] ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬਾ ਰਿਜ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਸ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਫਤਹਿ ਅਭਿਆਨ ਵਿੱਚ 1936 ਵਿੱਚ ਨੋਇਲ ਆਡੇਲ ਅਤੇ ਬਿਲ ਤੀਲਮੇਨ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਪਹੜੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਸਿਖਰ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦਾ ਖੇਤਰ ਅਤਿਅੰਤ ਸੁੰਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਖਰ 21000 ਫੁੱਟ ਵਲੋਂ ਉੱਚੀ ਕਈ ਸਿਖਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰਾ ਖੇਤਰ ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫੁਲਵਾੜੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨੇਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਨੂੰ 1988 ਵਿੱਚ ਯੂਨੇਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਕੁਦਰਤੀ ਮਹੱਤਵ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਅਮਾਨਤ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।

ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ ਪਹਾੜ

ਪਰਵਤਾਰੋਹਣ

ਇਸ ਹਿਮਸ਼ਿਖਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪਹਾੜ ਕਾਫ਼ੀ ਤੀਰਛੇ ਹਨ। ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖੜੀ ਚੜਾਈ ਉੱਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਨਾ ਇੱਕ ਦੁਸ਼ਕਰ ਕਾਰਜ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਇੱਛਕ ਪਰਵਤਾਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ 1934 ਤੱਕ ਇਸ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਠੀਕ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਪਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਰਸਤਾ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਅੰਵੇਸ਼ਕੋਂ ਦੁਆਰਾ ਖੋਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

• 1936 ਵਿੱਚ ਬਰਿਟਿਸ਼ - ਅਮਰੀਕੀ ਅਭਿਆਨ ਨੂੰ ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਸਿਖਰ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨੋਇਲ ਆਡੇਲ ਅਤੇ ਬਿਲ ਤੀਲਮੇਨ ਸਿਖਰ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਈਸਟ ਉੱਤੇ ਪਹਿਲੀ ਸਫਲਤਾ 1939 ਵਿੱਚ ਪੋਲੇਂਡ ਦੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਮਿਲੀ।
• ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਉੱਤੇ ਦੂਜਾ ਸਫਲ ਅਭਿਆਨ ਇਸ ਦੇ 30 ਸਾਲ ਬਾਅਦ 1964 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਅਭਿਆਨ ਵਿੱਚ ਏਨ . ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਸਿਖਰ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋਈ। ਇਸ ਦੇ ਰਸਤਾ ਵਿੱਚ ਕਈ ਖਤਰਨਾਕ ਦੱਰੇ ਅਤੇ ਹਿਮਨਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
• ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਦੇ ਦੋਨਾਂ ਸਿਖਰ ਇੱਕ ਹੀ ਅਭਿਆਨ ਵਿੱਚ ਛੂਹਣ ਦਾ ਗੌਰਵ ਭਾਰਤ - ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਅਭਿਆਨ ਨੂੰ 1976 ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ ਸੀ।
• 1980 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਅਭਿਆਨ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।
• 1981 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਰੇਖਾ ਸ਼ਰਮਾ, ਹਰਸ਼ਵੰਤੀ ਬਿਸ਼ਟ ਅਤੇ ਚੰਦਰਪ੍ਰਭਾ ਐਤਵਾਲ ਨਾਮਕ ਤਿੰਨ ਔਰਤਾਂ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਨੇ ਵੀ ਸਫਲਤਾ ਪਾਈ।
• ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਦੇ ਦੋਨਾਂ ਵੱਲ ਗਲੇਸ਼ਿਅਰ ਯਾਨੀ ਹਿਮਨਦ ਹਨ। ਇਸ ਹਿਮਨਦੋਂ ਦੀ ਬਰਫ ਖੁਰਕੇ ਇੱਕ ਨਦੀ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।

ਪਿੰਡਾਰਗੰਗਾ ਨਾਮ ਦੀ ਇਹ ਨਦੀ ਅੱਗੇ ਚਲਕੇ ਗੰਗਾ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਅਲਕਨੰਦਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਧਿਸ਼ਠਾਤਰੀ ਦੇਵੀ ਮੰਣਦੇ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੀਆਂਲੋਕਕਥਾਵਾਂਵਿੱਚ ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਨੂੰ ਹਿਮਾਲਾ ਦੀ ਪੁਤਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[1] ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਸਿਖਰ ਦੇ ਸਾਏ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਰੂਪਕੁੰਡ ਤੱਕ ਹਰ ਇੱਕ 12 ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਔਖਾ ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਰਾਜਜਾਤ ਯਾਤਰਾਸ਼ਰਾੱਧਾਲੁਵਾਂਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।^[2][3] ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਔਲੀ, ਬਿਨਸਰ ਜਾਂ ਕੌਸਾਨੀ ਆਦਿ ਸੈਰ ਸਥਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਵਿਨਾਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ, ਸ਼ੇਰਪਾ ਤੇਨਜਿੰਗ ਅਤੇ ਏਡਮੰਡ ਹਿਲੇਰੀ ਨਾਮਕ ਪਰਵਤਾਰੋਹੀਆਂ ਨੇ ਏਵਰੇਸਟ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫਤਹਿ ਕਰਣ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਹਿਮਾਲਾ ਪਰਵਤਮਾਲਾ ਦੀ ਕੁੱਝ ਅਤੇ ਸਿਖਰਾਂ ਉੱਤੇ ਫਤਹਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਾਕਸ਼ਾਤਕਾਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ੇਰਪਾ ਤੇਨਜਿੰਗ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਏਵਰੇਸਟ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਵਿੱਚ ਨੰਦਾਦੇਵੀ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਔਖਾ ਹੈ।

ਸੰਖੇਪ