ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਕਾਫ਼ੀ ਪੁਰਾਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੂਰਵੀ ਖੇਤਰ ਕਦੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬੋਧੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 700 ਈਪੂਃ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਜੀ ਅਰੰਭ ਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਉੱਤੇ ਬੋਧੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਪਸ਼ਟ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਾਜਗੀਰੀ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰਹਿੰਦ ਖੂਹੰਦ ਹੁਣੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਿਰ ਜਾਂ ਮੱਠ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਇਸਲਾਮੀਕਰਣ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਬੰਗਾਲ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰਿਆ। ਯੂਰਪ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦਾ ਆਗਮਨ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਓੜਕ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਆਉਂਦੇ-ਆਉਂਦੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਕਾਬੂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਜੋ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਫਲਸਰੁਪ 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਜ਼ੈਦ ਹੋਇਆ ਤਦ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕਾਰਨਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਬਹੁਲ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋਣ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਬੰਗਾਲ ਵੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਇਸਦਾ ਹਿੰਦੂ ਬਹੁਤਾਂਤ ਵਾਲਾ ਇਲਾਕਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਲਤਾ ਵਾਲਾ ਇਲਾਕਾ ਪੂਰਬੀ ਬੰਗਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਜੋ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜੈਣਿਆ ਦਾਣ ਲੱਗਿਆ। ਜਿਮੀਂਦਾਰ ਪ੍ਰਥਾ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੰਜੋੜ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਖਿਲਾਫ 1950 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 1952 ਦੇ ਬੰਗਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਇਹ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ ਗਣਤੰਤਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੈ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਬੰਗਲਾ ਭਾਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਧਿਕਾਰ ਮਿਲਿਆ। 1955 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਉਪੇਕਸ਼ਾ ਅਤੇ ਦਮਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇੱਥੇ ਤੋਂ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਤਨਾਉ ਸੱਤ੍ਹਰ ਦਾ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਆਉਂਦੇ-ਆਉਂਦੇ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਕ ਯਾਹਾ ਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਅਵਾਮੀ ਲੀਗ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਬੰਗਬੰਧੁ ਸ਼ੇਖ ਮੁਜੀਵੁਰ ਰਹਿਮਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਵਹੀਆਂ, ਲੱਖਾਂ ਬੰਗਾਲੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 1971 ਦੇ ਖੂਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਸ ਲੱਖ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਨੂੰ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਲੈਣੀ ਪਈ।