ਮਰੀਅਮ ਨਵਾਜ਼
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਮਰੀਅਮ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ (Urdu: مریم نواز شریف; ਜਨਮ 28 ਅਕਤੂਬਰ 1973) ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ, ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ 26 ਫਰਵਰੀ 2024 ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 20ਵੇਂ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਦੀ ਧੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੈਰੀਅਰ 2012 ਵਿੱਚ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ 2013 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਚੋਣ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲੀ। ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ 2013 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਯੁਵਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਸਰਗਰਮ ਭੂਮਿਕਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸਨੇ ਲਾਹੌਰ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2014 ਵਿੱਚ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[3]
Remove ads
2024 ਦੀਆਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਮਰੀਅਮ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੂਬਾਈ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਚੁਣ ਕੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਸੂਬਾਈ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸੀਟ ਛੱਡਣ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ।[4] 26 ਫਰਵਰੀ 2024 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੰਭਾਲੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਘਟਨਾ ਹੈ।
Remove ads
ਜੀਵਨ
ਮਰੀਅਮ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ, ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਾਤਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕਾਨਵੇਂਟ ਆਫ਼ ਜੀਜਸ ਐਂਡ ਮੈਰੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਕੀਤੀ।[2][5] ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਪੋਸਟ ਗਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਮੈਡੀਕਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਗਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਡਿਗਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ।
1992 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਦਰ ਅਵਾਨ[6] ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦਾ ਉਪਨਾਮ ਮਰੀਅਮ ਸਫ਼ਦਰ ਵਜੋਂ ਅਪਣਾਇਆ।[7] ਅਵਾਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਕਪਤਾਨ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ-ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਦਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ। ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਤੱਕ, ਉਸ ਦੇ ਸਫ਼ਦਰ ਅਵਾਨ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ: ਇੱਕ ਬੇਟਾ ਜੁਨੈਦ ਅਤੇ ਦੋ ਬੇਟੀਆਂ ਮਾਹਨੂਰ ਅਤੇ ਮੇਹਰ-ਉਨ-ਨੀਸਾ ਹਨ।[8]
ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਅੰਡਰਗ੍ਰੈਜੁਏਟ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਉਸ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। 2012 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ 9- 11 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀਕਰਨ 'ਤੇ ਪੀਐਚ.ਡੀ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।[9]
2014 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਐਮ.ਏ. (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ) ਅਤੇ ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੁਆਰਾ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਗਈ।[10] ਇਹ ਅਸਪਸ਼ਟ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਾਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[11] 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਸੌਂਪਦਿਆਂ, ਸਿਰਫ਼ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ।[12]
1999 ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਤਖ਼ਤਾ ਪਲਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਸ਼ਰੀਫ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਅਤੇ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਰਹੀ।[9][13]
ਉਹ 2011 ਤੋਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ (ਐਨ) ਨਾਂ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਆਗੂ ਹੈ। ਸਾਲ 2018 ਵਿੱਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤ ਰਹੀ ਹੈ।
Remove ads
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੈਰੀਅਰ
ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਰਹੀ[14] ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਫ ਟਰੱਸਟ, ਸ਼ਰੀਫ ਮੈਡੀਕਲ ਸਿਟੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਫ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।[15]
ਨਵੰਬਰ 2011 ਵਿੱਚ, ਸ਼ਹਿਜਬਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।[16] ਆਪਣੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੇ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਜਨਵਰੀ 2012 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਟਵੀਟ ਕੀਤਾ "ਮੈਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਿਰਫ਼ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਚੋਣ ਜਾਂ ਅਮਲੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ।"[17] ਉਸ ਨੂੰ 2013 ਦੀਆਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਦੌਰਾਨ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਚੋਣ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਇੰਚਾਰਜ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ[18], ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।[19]
ਉਹ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਦੀ "ਸਪਸ਼ਟ ਵਾਰਸ" ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ[20][21][22] ਅਤੇ ਪੀ.ਐਮ.ਐਲ.-ਐਨ ਦੇ "ਮੰਨੀ ਗਈ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਨੇਤਾ" ਹੈ।[23]
ਨਵੰਬਰ 2013 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਯੂਥ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤਹਿਰੀਕ-ਏ-ਇਨਸਾਫ਼ (ਪੀ.ਟੀ.ਆਈ.) 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਨਿਯੁਕਤੀ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰਵਾਦ ਦੇ ਕੇਸ ਦਾ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ 2014 ਵਿੱਚ ਇਸ ਕੇਸ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ।[24] 12 ਨਵੰਬਰ 2014 ਨੂੰ, ਲਾਹੌਰ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਸੰਘੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ।[25] ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਮਰੀਅਮ ਨੇ ਚੇਅਰਪਰਸਨ-ਸ਼ਿਪ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।[26]
ਮਾਰਚ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਬੀਬੀਸੀ ਦੀਆਂ 100 ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਦਸੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ 2017 ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਾਲ 2017 ਲਈ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ 11 ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[27]
ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਨੂੰ ਪਨਾਮਾ ਪੇਪਰਜ਼ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵੱਲੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅਯੋਗ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ 2017 ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਕੁਲਸੁਮ ਨਵਾਜ਼ ਲਈ ਚੋਣ ਹਲਕਾ ਐਨ.ਏ.-120 ਵਿੱਚ ਉਪ ਚੋਣਾਂ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ।
ਜੂਨ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਹਲਕੇ ਐਨ.ਏ. -127 (ਲਾਹੌਰ-ਵੀ) ਅਤੇ ਪੀ.ਪੀ. -173 ਤੋਂ 2018 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਲੜਨ ਲਈ ਪੀ.ਐਮ.ਐਲ.-ਐਨ ਦੀ ਟਿਕਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[28] ਜੁਲਾਈ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਕਾਉਂਟੇਬਿਲਟੀ ਬਿਊਰੋ ਦੁਆਰਾ ਦਾਇਰ ਐਵਨਫੀਲਡ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ 'ਚ 7 ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।[29] ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉਸ ਨੂੰ 10 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜਨ ਤੋਂ ਅਯੋਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[30] ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੀਐਮਐਲ-ਐਨ ਨੇ ਅਲੀ ਪਰਵੇਜ਼ ਅਤੇ ਮਲਿਕ ਇਰਫਾਨ ਸ਼ਫੀ ਖੋਖਰ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਹਲਕੇ ਐਨ.ਏ -127 ਅਤੇ ਪੀ.ਪੀ. -173 ਵਿੱਚ 2018 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲੜਨ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।[31]
8 ਅਗਸਤ 2019 ਨੂੰ, ਉਸ ਨੂੰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਕਾਉਂਟੇਬਿਲਟੀ ਬਿਊਰੋ ਲਾਹੌਰ ਨੇ ਚੌਧਰੀ ਸ਼ੂਗਰ ਮਿੱਲ ਦੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[32]
ਨਵੰਬਰ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਚੌਧਰੀ ਸ਼ੂਗਰ ਮਿੱਲ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਜ਼ਮਾਨਤ 'ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ ਸੀ।[33]
Remove ads
ਨਿੱਜੀ ਜਾਇਦਾਦ
ਸਾਲ 2018 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਹਲਫਨਾਮੇ 'ਚ, ਮਰੀਅਮ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ 845 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ।[34]
ਹਵਾਲੇ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads