ਯਕਸ਼

ਯਕਸ਼ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: यक्ष yakṣa)^[1] ਕੁਦਰਤ-ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਕਲਾਸ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿਆਲੂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਕੇ ਕੁਦਰਤੀ ਖਜ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।^[2] ਇਹ ਹਿੰਦੂ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।^[2] ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਯਕਸ਼ੀ (यक्षी)^[3] ਜਾਂ ਯਕਸ਼ਿਨੀ (yakṣiṇī, यक्षिणी)ਹੈ।^[4]ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਯਕਸ਼ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਕੁਬੇਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋ ਧਨ-ਸੰਪਤੀ ਵਿੱਚ ਬੇਜੋੜ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਯਕਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪਾਂਡਵ ਦੂਜੇ ਬਨਵਾਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਟਕ ਰਹੇ ਸਨ ਤੱਦ ਇੱਕ ਯਕਸ਼ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੇਂਟ ਹੋਈ ਜਿਸਨੇ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਯਕਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਸਨ।

ਭਾਰਤੀ ਯਕਸ਼ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਯੂਨਾਨੀ ਸਕਰੋਲ, ਅਮਰਾਵਤੀ, ਤੀਜੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਈਸਵੀ, ਟੋਕੀਓ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਊਜੀਅਮ